226 (37)

czeństwie, w którym nie ma już powoli miejsca na zatrudnienie na całe życie, a znaczenia nabiera zdolność do jego znajdowania, aspiracjom edukacyjnym towarzyszyć musi trzeźwa ocena rynku i znaczna doza samodzielności w kreowaniu swojego życia zawodowego. Wymaga to jednak znacznego i wczesnego zaangażowania w przyszłą karierę zawodową. Obok młodych, którzy zrozumieli to bardzo szybko i radzą sobie ze świadomym kształtowaniem swej zawodowej przyszłości, wielu poprzestało na wysokich aspiracjach edukacyjnych, ale tkwi w przeświadczeniu, że to wystarczy do odniesienia sukcesu zawodowego. Zdaje się nie zauważać rosnącej konkurencji swoich także coraz lepiej wykształconych kolegów. Znaczenia nabiera nie tyle samo nominalnie traktowane wykształcenie wyższe, co jego jakość i autonomiczne sterowanie biegiem swojej zawodowej kariery. „Zaczepienie się” w jakiejś szkole wyższej, a nawet jej ukończenie, samo w sobie nie gwarantują jeszcze pomyślnego przebiegu zawodowej kariery, z czego jeszcze wielu młodych (ale i ich rodziców) nie zdało sobie sprawy. Charakterystycznym rysem okresu transformacji stało się rosnące zapotrzebowanie na edukację wyższą, ale stabilizująca się gospodarka wolnorynkowa i wśród absolwentów wyższych uczelni dokona selekcji, nawet im nie gwarantując zatrudnienia (wzrastająca liczba bezrobotnych z wykształceniem wyższym, choć nadal problem ten najrzadziej dotyczy tej właśnie grupy osób).

- W swoich orientacjach aksjologicznych młodzi na etapie adolescen-cji wykazują znaczną trwałość (a i nie odróżniają się tu znacząco od pokolenia dorosłych, por. Koseła 1999). Nadal rodzina stanowi dla nich najistotniejszą wartość, choć nie negują przecież znaczenia kariery zawodowej w życiu człowieka. Im wyższe wykształcenie rodziców respondentów i im większa koncentracja na własnym kształceniu (głównie wśród absolwentów liceów ogólnokształcących), tym rzadziej orientacje rodzinne przywoływane są jako pierwszoplanowe, choć nadal są podnoszone bardzo często. To raczej sygnał niż możliwa do zweryfikowania w sensie statystycznym tendencja.

Zarówno na etapie wczesnej, jak i późnej adolescencji zauważalna jest koncentracja na kontaktach międzyludzkich, które dla wielu młodych mają nadal istotną wartość. Praca z innymi i dla innych jest przedmiotem ich dążeń i w ich przeświadczeniu decyduje o jakości przyszłej kariery zawodowej.

Również pęd ku dobrom materialnym i towarzyszące mu wysokie zarobki, a także tendencje prorozwojowe (stały rozwój osobisty, wykorzystywanie kompetencji czy odpowiadanie na nowe wyzwania) nie wyprzedziły w tym rankingu poczucia spokoju i bezpieczeństwa, które są dla wielu młodych warunkiem sine qua non pomyślnie rozwijającej się ka-

226