227 (58)

Nauka o języku III.4. i

Język mówiony

Język pisany

•    uzupełnieniem przekazu werbalnego są: gestykulacja, mimika, kod proksemiczny (system komunikacji niewerbalnej, dostarczający informacji o wzajemnym stosunku nadawcy i odbiorcy na podstawie odległości przestrzennej między nimi) i kod kinezyczny (system komunikacji niewerbalnej, dostarczający Informacji na temat emocji uczestników aktu komunikacji na podstawie ruchów i postawy ciała, gestów, mimiki) ■ występuje słownictwo potoczne, nacechowane emocjonalnie, zaimki nieokreślone i wskazujące (np. on, ten, tam, gdzieś); przewaga słownictwa konkretnego nad abstrakcyjnym •    dopuszcza się większą prostotę i swobodę składni (zdania niedokończone, elipsy, potoczne spójniki itp.) •    mniejsza spójność tekstu - występują powtórzenia i wtrącenia, pauzy, przerywniki (np. eee, hmm) •    ścisłe powiązanie z sytuacją, kontekstem

•    większa złożoność pod względem składni - występują rozbudowane zdania złożone, wyspecjalizowane znaczeniowo spójniki i zaimki względne, konstrukcje bierne, imiesłowowe równoważniki zdań itp. •    konieczna znajomości zasad ortograficznych i interpunkcyjnych •    wymagana dbałość o stylistyczną i składniową budowę wypowiedzeń •    duża spójność tekstu osiągana za pomocą zróżnicowanych wykładników spójności; powtórzenia tytko zamierzone, przemyślana kompozycja

- Terytorialny zasięg użycia - związany z obszarem, na którym mieszkańcy posługują się daną odmianą języka. Kryterium to pozwala wyodrębnić dwie główne odmiany języka polskiego: język ogólny i gwary ludowe. Pierwsza z tych odmian istnieje zarówno w postaci języka mówionego, jak i pisanego, druga występuje przede wszystkim jako język mówiony. Polszczyznę ogólną wykorzystuje sfera życia publiczno państwowego: środki przekazu, instytucje, urzędy i edukacja; posługuje się nią również literatura. Gwary ludowe jeszcze wiele lat po II wojnie światowej były pierwszym, czyli najwcześniej poznawanym, językiem mieszkańców wsi, którzy później (np. w trakcie edukacji) przyswajali również polszczyznę ogólną. Obecnie gwarami posługuje się na co dzień zaledwie kilka procent ludności Polski. Gwar ludowych jest w Polsce bardzo dużo, często obejmują niewielkie terytoria. Mówiąc o większych obszarach, stosujemy pojęcie dialektu, czyli zespołu gwar jednego obszaru. Polskie gwary da się pogrupować w pięć głównych zespołów: małopolski, śląski, wielkopolski, mazowiecki i kaszubski. Dialekty mają wspólne właściwości fonetyczne, fleksyjne, składniowe i słownikowe.

di Środowiskowy zasięg użycia - związany ze specyfiką komunikowania się w poszczególnych grupach społecznych (m.in. wśród lekarzy, uczniów, więźniów). Odmiany środowiskowe nazywa się gwarami środowiskowymi, czasem także - z ujemnym zabarwieniem uczuciowym - żargonami. Gwara środowiskowa to język alternatywny, który na nowo nazywa obszary rzeczywistości (działania, przedmioty, miejsca) istotne dla danej grupy. Gwary środowiskowe mogą mieć funkcję ekspresywną (np. gwary uczniowska i studencka), tajną (np. gwara przestępcza) lub nominatywną. czyli nazywającą (np. gwara łowiecka). Często gwary łączą kilka różnych funkcji, np. nominatywną i ekspresywną (np. gwara aktorska). Ważną funkcją tych odmian języka jest spajanie grup społecznych.

STYLE JĘZYKOWE

b Styl to sposób ukształtowania wypowiedzi za pomocą określonych środków językowych, które nadają tekstowi specyficzny kształt i realizują określone funkcje komunikacyjne. Wybór właściwego stylu związany jest z treścią wypowiedzi, jej celem i sytuacją komunikacyjną - innych środków językowych użyjemy w sytuacjach oficjalnych, a innych - w nie oficjalnych, inaczej zwracamy się do nauczyciela, inaczej do kolegi, a jeszcze inaczej w piśmie do urzędu. Szukając właściwego stylu, czyli wzorca wypowiedzi typowego dla tekstów tworzonych przez użytkowników języka w określonych sytuacjach i pełniącego określone funkcje, nadawca wypowiedzi wybiera określone środki językowe spośród należących do danego stylu.

Poza stylami typowymi, związanymi z określoną sytuacją komunikacyjną, gatunkiem wypowiedzi lub np. epoką historyczną, mówimy także o stylu indywidualnym - właściwym dla każdego użytkownika języka. Styl Indywidualny cechuje się niepowtarzalnością, odrębnością od innych stylów, oryginalnością użycia środków językowych, Wyraźne, indywidualne style językowe mają zwykle charakter artystyczny, tzn. wyróżnia je niezwykłość, niepowtarzalność, a zarazem wymagają kreatywności i wyjątkowych umiejętności językowych. Styl artystyczny może być także typowy - kiedy realizuje środki językowe reprezentatywne dla określonego kierunku artystycznego. Style użytkowe są zwykle typowe, ale także mogą mieć cechy Indywidualne, zwłaszcza np. styl publicystyczny czy styl retoryczny, w których może ujawnić się indywidualność dziennikarza czy mówcy.

227