stylizacja w utworach

Nauka o języku III.4.,

STYLIZACJA

■ Stylizacja to zabieg językowy polegający na świadomym i celowym wprowadzeniu do wypowiedzi - za pomocą odpowiednio dobranych środków językowych - cech określonego stylu, innego niż ten, który jest właściwy autorowi dzieła.

Stylizacje wskazują na stosunek autora tekstu do naśladowanego wzorca - mogą być wyrazem uznania dla określonego stylu (dzieje się tak w przypadku parafrazy, aluzji stylistycznej czy naśladowania określonego stylu w tekście literackim -np. w wypowiedziach postaci). Mogą także służyć ośmieszeniu danego stylu, czemu służą takie zabiegi, jak:

•    pastisz -stylizacja polegająca na naśladowaniu stylu określonego dzieła, autora lub kierunku literackiego, która uwydatnia charakterystyczne cechy naśladowanego stylu;

•    parodia- naśladowanie określonego gatunku, stylu lub utworu, polegające na karykaturalnym wyjaskrawieniu jego cech albo pozbawieniu go właściwych mu kontekstów lub funkcji; parodia ma zwykle charakter ironiczny, satyryczny oraz krytyczny wobec swojego pierwowzoru;

•    trawestacja - odmiana parodii, parafraza utworu o podniosłym stylu i poważnej tematyce; jej celem jest degradacja pierwowzoru; polega zwykle na obniżeniu rangi stylistycznej utworu (zastąpienie stylu wysokiego stylem niskim, a nawet wulgarnym) i wagi tematyki (zmiana treści poważnej na treść komiczną).

Wyróżniamy wiele odmian stylizacji. Rodzaj stylizacji określa, jakie funkcje pełni ona w tekście, jakie cele wyznacza jej sam autor utworu. Może ona polegać na wprowadzeniu jednostkowych znaków stylizacyjnych, objąć większe fragmenty utworu, np. partie dialogowe i narracyjne, lub całość tekstu. Bywa tak, że partie dialogowe są stylizowane całościowo, a narracja jedynie fragmentarycznie i umiarkowanie. Ważne jest również to, za pomocą jakich środków dokonuje się zabiegu stylizacji i jak głęboko ingerują one w warstwę językową tekstu. Stylizacja minimalna ogranicza się zwykle do użycia słownictwa charakterystycznego dla danej odmiany języka. Stylizacja umiarkowana, stosowana najczęściej, polega na doborze różnych - zaczerpniętych z innych stylów - elementów językowych (fonetycznych, fleksyjnych, semantycznych, słowotwórczych, składniowych i leksykalnych). Tekst nadal pozostaje zrozumiały dla odbiorcy, a jednocześnie stwarza iluzję autentyczności mowy. Najrzadziej stosuje się zabieg stylizacji całościowej, kiedy za pomocą wszelkich możliwych gramatycznych i słownikowych środków języka ingeruje się we wszystkie warstwy tekstu. Stylizacja może pełnić funkcje: socjologiczną - określa przynależność społeczną postaci; psychologiczną - różnicuje postaci utworu pod względem emocji oraz odczuć; indywidualizującą - służy nacechowaniu wypowiedzi danej postaci; chronologiczną - osadza akcję utworu w danej epoce.

ODMIANY STYLIZACJI W UTWORACH LITERACKICH

■    Archaizacia - polega na wprowadzeniu do utworu literackiego form właściwych epoce minionej. Dzięki użyciu archaizmów, czyli nieużywanych współcześnie wyrażeń i dawnych form gramatycznych, archaizacja umożliwia odtworzenie kolorytu epoki i języka postaci z dawnych czasów; np. Trylogia Henryka Sienkiewicza.

■    Stylizacja gwarowa (dialektyzacja) - to naśladowanie języka ludności wiejskiej przez stosowanie przysłów, powiedzeń, gwarowych form fleksyjnych i konstrukcji składniowych zaczerpniętych z różnych dialektów. Środki językowe pochodzące z danego dialektu, a odbiegające od ogólnej normy językowej nazywamy dialektyzmami. Do często naśladowanych odmian terytorialnych polszczyzny należą gwary podhalańskie; np. Naskalnym Podhalu Kazimierza Przerwy-Tetmajera.

■    Stylizacja środowiskowa - to kształtowanie wypowiedzi językowej na wzór języka określonych grup środowiskowych. Stosowana w celu pełniejszego scharakteryzowania danego środowiska (np. uczniowskiego, żołnierskiego) lub grOpy zawodowej (np. lekarzy, naukowców). Często wykorzystują ją pisarze współcześni, aby ukazać, w jaki sposób język odzwierciedla świat wartości danej grupy; np. Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną Doroty Masłowskiej.

■    Stylizacja biblijna - polega na ukształtowaniu języka wypowiedzi według wzorców stylistycznych Biblii. Jest ona wykorzystywana przez pisarzy głównie do nadania wypowiedzi tonacji uroczystej i podniosłej, m.in. przez używanie biblijnych związków frazeologicznych, stosowanie charakterystycznego szyku wyrazów (np. rozpoczynanie zdań od spójników), wprowadzanie przypowieści; np. Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza, Bramy raju Jerzego Andrzejewskiego.

m