228 229

Kcmsekw^ttc w WuU nr i:*dywiduałistycznych i kolektywistycznych Ib konstrukcji 1 negul.*cyjnvch funkcji ja

r» umnwu!    t Mm '•‘PUT/i-ntagą fVch

kich epizodów lą. nie Inł.i o u,«:lo silnit-pra |,_/r *^v* pa wolt. akt ppt-.n i«0 ni/ w pr/ynadku

|Mi 56.34 > Mp - 43.10.^ _u

,* m nu miii ...    w ,h . 11 ♦ m jt •• * ł u i<» naiiep-

r»tN.*,}»;    są^w-.w wm*ntv* znwh jest

I.    4o ludzi |«k!;tl n**uw:‘*'n»«*in <*»»»«•

..| j    s ijkin» v> , i j_csi /1 iiKMR pi ?v(U|4 łf    I l«łk

.-.4 »'siat*-. sme•. uw w.vd.»u»ąt łHos lu«&»V**ma g;vł. in    j -łi|4» 4 defwłłti ję amat

jf    1 . *, arii »1avtw iwnownw »*<ww»rtr •''•**-

, < ,    , f*i m**nt puri naufcf w4x< ktrwn skterowam'

\N hMlum^cii Yąmaguchi posługiwał sic skryptami

&1 calami ,»f>ł«*4»w Mrnl takimi iak niisłępiiHK* przykłady

•    H> Wwm    łWi>s| morkę. ab* ««> ubiała

•    Mae uihowtiic -ii* v.- -I'-.-, 'nn» i«k dinni'’

/adaflu m ik / setniku* htiddn było kinncnuwdme ł,. h cytoMH ił Okazało stę ;e rekłtju d«a’:

•    uia/( >»v .tirihiwałemi-l uczuciowy. pozytywna jest w mej ekspresja miłości, w^iywko pozostaje ici nad-u/yv\ anie prifi niestosowność prośby;

•    jest akceptowalna rak dalece, jak mc rozbija relacji:

•    mnie występować w relacji wertykalnej lub mwi>>scłowet.

Kinga Uitsuma (2008) użvła podobnej metodologu w celu porównania reakcji japończyków 1 Polaków na itnuff podobne relacje. Korzystając ze swej Jwukuituro-wej kompetencji, autorka stworzyła 19 epizod- w opar-iuh na japońskich realiach, gdy jedna z osób prosiła długą o nadmierną niestosowną przysługę. Skrypty doliczyły relacji rodzinnych, a także miejsca pracy: poza sytuacjami. gdzie stroną proszącą o amae było dziecko bez podanej płci. w pozostałych były to relacje między kobietą a mężi zezna Podobnie jak w badaniach Yamagu-chiego. uczestnicy obdarzali komentarzem typ opisywanej relacji, dokonywali ocen 1 określali uczucia. jakie wzbudzały w nich prośby amae. Spośród 19 epizodów re-piezentacje 11 tworzyły skupienie, które określiliśmy skryptem amae-, oto one:

•    Pvrektor pewnej firmy organizuje zawodr sportowe v» nie-dsiełę 1 oczekuje, źe wszyscy pracownicy wrznu w nich udział

•    S*ef dużej firmy prosi kobietę, która nic jest jego sekretarka tylko analmkiem finansowym, o zrobienie herbaty dla swoich klientów.

•    ■ htnpak i dziewczyna są v- restauracji. Po kolacji dziewczyna , , hii.-pak) mówi do chłopaka {,dziewczyny): „Zapiać za mnie^-.

•    szef tMiprusH swego pracownika ^pracownicę). żeby ten przy szedŁprzys da do pracy w następną niedzielę.

•    Mąż 1 sona) stada po pracy przy stole 1 mówi do żony (żmęzaj: . ‘estem rmęczunyra. zrób nu masaż pleców^-.

•    Sari ii piacownikowi { pracownicy} taką ilość pracy, ze bę-Ji ł musiał a zostać po godzinach.

•    Pewna firma dokonuje „przekrętu^- finansowego, a menedżer

f-i rat nakłada, że pracownicy będą o rym milczeć.

•    Mąz 1 z-wtal po powrocie z pracy oczekuje, ze żona (/mąż) będzie -nu zawsze przvgotovwwaLa kąpiel

•    1 ' rm* iłuidu wid-ąti matkę f ojca) pojękuje, że ma zadanie t warrwwMn > prosi ia i ht*«» .» pomoc, mimo ze wie, jak to zadumę wykonać

228

• i 4-10 m« drw i-civ.,-vtul.-,U o,    .

vpria.kMa p*--w-m piiwi ,_{a ł#of} „ »_rUp„_!; ^**‘****-4, adrdaadw    ), h.

• )i»vil :«-•_!«»i* 'isn* PMtbw.    r

dal nm-s-ką i ndrHMin

W umysłach łapom rvkow »r

przypadku

4ł0.3r-.tf«3J

Huiga klasa rmifnnyth. mic-i ?onvc h pi ,t.- autorkę |„ u*. /una w/butł/Jiu pi - c, poslaci ?wracające uę ₀ d\ w tamach ski\piow antat jedna skal w>ch) uctuuowwh na to opi/ody określona zoiróu^ lAwwttti    iirff. ił, iv\:o; Pol;u.v reagowali w ten tpoi^

rnaornie silnioj niż }apdńczvtv. a także skala ta wysoce negatwsme skoiolowana z teprerentacją skńp. tow    u, * -1    (V.‘S<>'^- ')- Ożnai/a 10. ze Polar,'re^ ...

w.vii na oKv im skivpt amae odrzuceniem Po stromę atektNwnęj WAstąpd również i/\nnik pozytywny, który nutzna na/wat' i,\ ;;m ianu amae mieściły się w nim mj teptijące po:^;.vcie: budzi wsi\itcsuae. wzbudza wesoło:;, potrzebuje opieki, pomtu v i nutowa, wzbudza miłość. Uczun; te najsilmęi deklaiow ,-ly japonki - kobiety, ale tez nam-żęi japończycy - mężczyźni jtóżnica między nimi bytj bardzo znacząca, /jj 70 = 206,21**". ty’ — 0.739} podczas gd> w\ niki Polaków, bez względu na płeć. przybierały wielkości środkowe. Wynik ten jest ważny, gdyż poka żuje. że adresatami amae są kobiety: najpierw matki, a potem żon w pracownice itp.; w związku z tym kobety mają potencjał dawczyń amae i w badaniach Tatsuay japonki rzeczywiście okazują taką gotowość. Z kolei mężczyźni Japończycy me są lub są znacznie rzadziej adresatami amae i gdy w- badaniach Tatsuniy zaaplikowana im została taka ..męska wersja” (np. zona siada po pracy prr. stole i mówi do męża: „Jestem zmęczona, zrób mi masaż pleców"), wówczas reagują awersyjnie. Rycina 613 przedstawia główne wyniki badania Tatsumy w zakresie skryptów i afektu amae.

Najważniejszą konkluzją z badań Tatsumy jest stwierdzenie. że Polacy, tu jako przedstawiciele „Zachodu”, nie mają podobnej do Japończyków reprezentacji skryptó* współzależności, które wchodzą w zakres pojęcia amot Po prostu ten rodzaj współzależności nie występuje w naszej kulturze, a z dystansu budzi niechęć, jako manipulacja i niedojrzałość.

Dzięki wiedzy o amae możemy niewątpliwie pełniej zrozumieć japońską współzależność. Yamaguchi (2001. Yamaguchi. Ariizumi. 20061 dookreśla jej znaczenie w stosunku do licznych bliskich pojęć w psychologii zachód niej. Twierdzi on. że amae:

•    nie równa sie zależności, ponieważ osoba prosząca ma kontrolę nad swym otoczeniem (choćby proxy), a także nie wymaga kierowania sobą, tak jak ktoś będąc, w związku zależnościowym:

*    jest konsekwencją przywiązania dziecka do matki, jednak nie w znaczeniu jego bezpiecznej bądź lękowe* wersji w znaczeniu nadanym przez Ainsworth (Ain-sworth i in., 1978). Podobnie uważają Rothbaum i in (2000), pisząc, że charakterystyczny dla kultury Zacho-

_{]_t, ywiązek bezpiecznego przywiązania i późniejszej atfionomii nie obowiązuje w Japonii, gdzie harmonia i współzależność sa pożądanymi wartościami;

_# byt motywowane zarówno uczuciem bezwarun Vpwei miłości, którrj prototypem jest więź matki / cteietkicni. jak też pragnieniem kontroli nad otoczeniem W tym drugim przypadku mamy do czynienia 7 zachowaniami manipulacyjnymi. Należny jest tu ko-nient at/.. zt* również pojęcie bezwarunkowej miłości musi mieć w kulturze japońskiej inne znaczenie niż to. które wprowadził Rogers I1959) Wszak to ważne, czy miłość laka ma być bazą dla autonomicznej samorealizacji. czy też dla kontynuowania bliskich i trwałych związków z innymi ludźmi.

Synteza teorii i badań prowadzonych przez zespól Markus i Kitayamy oraz ich wspólpracowniów. a zwłaszcza przez Heinego, z indygenicznyną psychologią amae prowadzi do wniosków, ze współzależność japońska sięga ntbow formowania się osobowości w okresie wczesno-dziecięcym. Wykształcony wówczas prototyp kontaktów z matka jest przenoszony na późniejsze relacje, choć charakteryzuje je ambiwalencja, która może obniżać poczucie własnej wartości.

■ K    ■ M

Rycina 6.13

Wyniki badania Tatsumy w zakresie skryptów i afektu amae

Źródło: Yatsuma. 2008.

Konformizm a kultura indywidualistyczna i kolektywistyczna

Badania Solomona Ascha (1956) nad konformizmem należą do klasyki eksperymentalnej psychologii społecznej. Po ponad 50 latach są wciąż interesujące i cytowane w każdym podręczniku, co zwalnia mnie od szczegółowego przytaczania procedury oraz uzyskanych wyników. Warto natomiast zastanowić się. dlaczego rezultaty przeprowadzonych ponad pół wieku temu eksperymentów wzbudziły tak duże zainteresowanie i emocje. Przypo

mnijmy, ze znaczna większość spośród badan ,h wtoczą* studentów, którzy bvii świadkami jak podstawieni pomocnicy badacza zaprzedali świadectwu wm»fcu .• nośnie do długości postrzeganych linii uległa presji tej jednomyślnej większości. Współcześni komentatorzy podają. różne statystyki konformistytznego błędu; przyjmij my wskaźnik 74% badanych, którzy przynajmniej raz na dwanaście prób udzielili błędnej odpowiedzi

Otóż. w indywidualistycznej kulturze Ameryki -choć samo pojęcie nie było wówczas znane) i w czasie najwięk szego nasilenia zimnej wojny z obozem komunisty cznym takie rezultaty godziły w ideał kulturowy niezależnej, kierującej się własnym, trzeźwym osądem jednostki'’.

Smith, Bond i Kagitęiba$i 12006) przytaczają w swym podręczniku wyniki metaanalizy wykonanej na danych ze 133 badań i z 17 krajów (ze Stanów 7jednoconych po chodzi 97 prac), w których użyto schematu eksperymentalnego Ascha (Bond. Smith, 19%) Konfoimizujący efekt błędnych wypowiedzi „kolaborantów” jest znaczny i potwierdza się w poprzek kultur, w których prowadzono badania (Smith, Rond. Kagitęiba$i, 2006, s. 21). W samej Ameryce jest on nieco dziś słabszy niż w 50 lat temu; w Europie zaś nizszy niż w Stanach Zjednoczonych. Poza obszarem kultury Zachodu wpływ jednomyślnej większości okazał się natomiast znacznie silniejszy¹⁴.

W rozdziale drugim relacjonowałem badania Ber-ry 'ego (1979) który oprócz zależności poznawczej od pola uwzględniał w swym modelu ekokulturowym również zależność społeczna od sądów i poglądów innych ludzi, mierząc ją za pomocą zmodyfikowanej wersji eksperymentu Ascha. Niższą podatność na wpływ społeczny wykazali członkowie społeczności nomadycznych. trudniący się myślistwem; bardziej konformistyc zni byli osiadli rolnicy. Bond i Smith (19%) stwierdzili niższy poziom konformizmu w kulturach o 1) wysokim indywidualizmie (według Holstede). 2) wysokim indywidualizmie i orientacji na osiąganie (według Trompenaarsa) oraz 3) wysokiej autonomii i niskim zakorzenieniu (według Schwartza). Podsumowując, autorzy ci stwierdzają, że zależność między efektem konformizmu w eksperymentach typu Ascha a kolektywizmem została dobrze potwierdzona i okazała się silniejsza od wpływu takich tradycyjnych moderatorów, jak wielkość „koalicji" względem właściwego badanego. Konformizm odkryty i wzbudzający niepokój w .królestwie indywidualizmu" okazuje się tam znacznie niższy

'¹W związku z badaniami Ascha miałem na polnocy Kanady przy kry wypadek dydaktyczny. Ucząc Wsiępu do psychoktgii ipoiecznt}, posia-nowiłem przeprowadził w klasie demonstrację klasycznego ekspe . memu Wybrałem uprzednio sześciu .kolaborantów' oraz uodnu. nic me podejrzewając* studentkę Eksperyment udał się. ale do czasu, gdy właściwa osoba badana zapytała mnie dlaczego przydziebkiu »ej te m łę. Odpowiedziałem .Wydawało mi się, ze mnzesz bw podsms m wpływy" Wzburzona studentka wstała i opuściła idasę Mu&sieta jj długo przepraszać i zostałem poinformow >;n, ze zniewaga len *apm wanie w Ameryce, iż ktoś może byc lumbimasta

⁴ Wielkości efektu J-Cohena w stosunku de grup aumrędrnuk tj badań bez udziału podetawrorw. h kolaborantów wynosiły więdnie- i IR lAach. badanie onrgauine*. łMrt> Mam Zietonanj dziśi. 0.79 (Europai- I 70 struła świata)

Konformizm a kultura indywidualistyczna koiekt>wi«fvtjnw 22