22 (11)

komisji

pobiegł po naród aby móc go uroczyście wręczyć królowi.

Naród

oprawiony by! w skórę.

Ewa Lipska Egzamin

NEOKIASYCYZM - tendencja w poezji XX wieku,

charakteryzująca się zwrotem w stronę tradycji, dyscypliny formalnej, skłonnością do stylizacji, ostentacyjną dbałością

0    język, jego estetykę. Neoklasycyzm bywa zwykle reakcją na ruchy awangardowe, ale często przejmuje od nich różne elementy i pomysły; nawiązuje do osiągnięć historycznego klasycyzmu, choć częste są też zwroty w stronę baroku. Pierwsza fala neoklasycyzmu miała miejsce pod koniec XIX wieku, kiedy to ciemności i wieloznaczności symbolizmu przeciwstawiono dążenie do jasności treści i klarowności formy. Współcześnie tendencje neoklasyczne można obserwować w twórczości Jarosława Marka Rymkiewicza. Jerzego S. Sity oraz Zbigniewa Herberta.

NDWAFAIA - ruch młodych pisarzy i poetów (Stanisław Barańczak Julian Kornhauser, Adam Zagajewski

1    in.), zaistniały na początku lat siedemdziesiątych, wyrosły z krytyki ówczesnej rzeczywistości i rozczarowania przyniesionego przez tzw. wypadki marcowe 1968 roku - pisarskiej młodzieży nie podobała się przede wszystkim sytuacja literatury. nastawionej konformistycznie wobec władzy, pogrążonej w jałowym eksperymentatorstwie, schematy powielane przez ówczesną kulturę masową, wreszcie pustosłowie nowomowy, oficjalnego języka władz komunistycznych, języka znieprawionego i kłamliwego. Krytyka ta znalazła dobi-

Jeden z władców PRL-u,

I sekretarz KC PZPR, Edward Gierek na spotkaniu z robotnikami

Przewodniczący

Szymborska zdaje się powtarzać za Heraklitem, ze me można dwa razy

wejść do	rei samej rzeki, o czym-
świadczy w
życia człow	e*a jest jego niepowtarzal-
ność. n>er	'ożność poprawienia tego,
co iuz raz	zdaizyta - szczególnie
dramatyczr	= w%giąda to w miłości,
ludzie, mm	•-o iz się kochają, nieustan-
nie zadają:	n e ootrafią osią-

czywistość. pamiętając, że nie należy zaniedbywać nauki o pięknie. Obrona własnego smaku - a tym samym wewnętrznej, duchowej suwerenności -wymaga często poświęceń, ostatecznych ofiar, śmierci, gdyż smak dla człowieka jest ważniejszy niż bezcenny kapitel ciała/głowa.

Dobitne moralne przesłanie zawiera wiersz Przesłanie Pana Cogito. składający się z szeregu zwrotów o charakterze nakazu, świadczą o tym tak kategoryczne sformułowania jak idź dokąd poszli tamci, bądź odważny, strzeż się. Podmiot liryczny zwraca się do adresata z nakazami i poleceniami, składającymi się na dekalog, którym powinien kierować się w życiu człowiek współczesny. Przede wszystkim winien być aktywny, wierny raz obranej drodze, nieugięty (wyprostowany wśród tych co na kolanach), zdeterminowany, odważny, odmawiający zgody na gwałt i podłość świata, a także przygotowany na to. że za swą bezkompromisową postawę zapłaci śmiercią z rąk szpiclów katów tchórzy. Ten moralny heros współczesności me powinien jednak popadać w pychę, musi odczuwać współczucie dla całego świata, nawet w sytuacji skrajnej samotności. Inspiracji i natchnienia winien poszukać w przeszłości, w ideach i myślach przodków, gdyż jego przeznaczeniem jest postępować w ślady starożytnych bohaterów. Gilgamesza, Hektora czy Rolanda. Dlatego adresat Przesłania Pana Cogito musi dopełnić swej świętej misji, podmiot liryczny nakazuje mu wstać i idź/ dopóki krew obraca w piersi twoją ciemną gwiazdę.

Wiersz ten, powstały w połowie lat siedemdziesiątych, oddaje dobrze klimat moralny społeczeństwa odwróconych plecami i obalonych w proch, stłamszonych przez totalitaryzm.

Dramatyzm ludzkiej egzystencji bywa też tematem wierszy Wisławy Szymborskiej (ur. 1923), laureatki literackiej Nagrody Nobla 1997 roku. Debiutowała co prawda w okresie socrealizmu. ale naprawdę przełomowym w jej twórczości okazał się tom Wołanie do Yeti (1957). Od Herberta różni ją pewna doza tolerancji, z jaką postrzega świat i ludzi, z natury grzesznych i niedoskonałych (por. wiersz Cebula, gdzie chaotyczna fizjologia człowieka została skonfrontowana z idealną strukturą tytułowej cebuli; tak doskonałej, że aż ocierającej się o idiotyzm). Świat jest zbyt różnorodny, aby postrzegać go zawsze tą samą miarą - próba znajdowania do wszystkiego porządkującego klucza, szuka-

nie odpowiedzi na wszystkie pytania nigdy się nie powiedzie. O pogodnej wyrozumiałości poetki śv.iadczy np. Wieczór autorski, utwór relacjonujący starcie poezji, kultury wysokiej, z meczem bokserskim, masową rozrywką Oczywi-L ' ście w ha: i sportowej Ł stawiają się rozentuzja-Jajbj zmowane tłumy, a na lllpl wieczorek poetycki przyszło dwanaście W osób, w tym połowa przyszła, bo deszcz padaj reszta to krewni. Poezja stoi na z góry przegranej pozyc; nie potrafi zapewnić tak ekscytujących emocji jak mordobicie na

gnąć wzajemnego spełnienia, skazując się na samotność; ty^ niemniej trzeba wciąż próbować oągle szukać tożsamości z drugą osobą, powiem w tym chaotycznym, ferakliłowym świecie tylko w mej można znaleźć oparcie.

Ważną kwesbą jest też swoboda myśli, czego :    Głos w sprawie por

nografii. ^;: e: f pornografii - przywodzące na myśl moralnie naganne, za to nieskrępowane ekscesy erotyczne - ze-sta •. er: t.taj z aktywnością intelektualną gdyż nie ma rozpusty gorszej niz ~ e. Proces myślenia został tu ~i płaszczyźnie słownej skojarzony z :--A---syjnym aktem erotycznym: rozA-ązłe analizy, wszełeczne synte-, ry,' pogoń za nagim faktem dzika i hu-jaszcza j ijbtezne obmacywane drażliwych rcmatżw tarle poglądów. Podmiot liryczny z pozoru przybiera ton surowego, pełnego wstrętu moralisty, lecz szybko daje się wyczuć ton ironii, przekąsu Ta myślowa pornografia to nie to samo co oglądanie pism z nagimi panienkami, to smakowanie owoców z zakazanego drzewa wiadomości. Dalsze partie wiersza uświadamiają. że odbywa się oto nielegalne

22    P □ WT □ R K A Z E P D K