44E (4)

44

chwytów w dyskusji po to, aby w rzeczywistych sporach móc od razu je poznać i udaremnić. Dlatego właśnie, przedstawiając w taki sposób naukową dialektykę, musimy przyznać, że jej końcowym celem jest pozorna racja, nic zaś obiektywna prawda.

Nie wiem o niczym, co by zostało w tym sensie napisane, a rozglądałem się na wszystkie strony *>. Jest to zatem pole jeszcze nie upfawiane. Aby dojść do celu, należałoby czerpać z doświadczenia i obserwować, jakie sztuczki lub sposoby stosują obie strony w często zdarzających się sporach. Powtarzające się w różnych formach chwyty lub sposoby należy potem uogólnić i przedstawić pewne ogólne stratagemata ³³>, które mogą być pożyteczne zarówno do własnego użytku, jak i do udaremniania tych sztuczek, gdy posługuje się nimi przeciwnik.

Pracę niniejszą należy uważać za pierwszą próbę tego rodzaju.

*> Według Diogencsa Lacrtiosa wśród licznych pism retorycznych Teofrasta, które wszystkie zaginęły, było jedno o tytule: 'Aywviot'.xov tyj; Ttcpi epioTiKOU'; Xoyou; Os-wpiac”). To było chyba coś o naszym problemie.

Podstawa wszelkiej dialektjki

Przede wszystkim należy rozważyć, ca jest istotne w każdej dyskusji, co się podczas niej właściwie dzieje.

• Przeciwnik formułuje pewną tezę; (albo my to czynimy, to wszystko jedno).'Istnieją a dwa sposoby (modi) i dwie drogi, by ją zwalczyć.

1)    Sposoby: a) modus ad rem ³⁴>, b) modus ad hominem ³⁵> lub cx conces-sis ^8C>J tzn. albo wykazujemy, a) że twierdzenie nie zgadza się z naturą rzeczy, z absolutną prawdą obiektywną; albo b) żo nie zgadza się z innymi twierdzeniami.przeciwnika lub założeniami, na które się on zgodził, czyli ze względną prawdą subiektywną ; to ostatnie ma tylko charakter względny i nic ma związku z prawdą obiektywną.

2)    Drogi: a) obalenie twierdzenia bezpośrednie; b) pośrednie. Bezpośrednie atakuje tezę u jej przyczyn, pośrednie —• u jej skutków. W działaniu bezpośrednim wykazujemy, że teza nie jest słuszna, w pośrednim zaś — że słuszną być nie może.

1) Na drodze bezpośredniej możemy postępować dwojako. Albo wykazujemy