22 (422)

5    — Podstawy podziału spółgłosek:

a — Ruchy wiązadeł głosowych — głoski dźwięczne i bezdźwięczne:

—    przy wymowie głosek dźwięcznych wiązadła są zsunięte, powietrze, przeciskając się przez nie, powoduje ich drgania, m, mi(miasto), n, ń, r, 1, ł, b, d, g, z, ż, dz, dż, dź, ż, samogłoski.

—    przy wymowie głosek bezdźwięcznych wiązadła są rozsunięte, powietrze przepływa nie powodując ich drgania: p, t, k, s, sz,c, cz, ć, s.

6    — Położenie podniebienia miękkiego zakończonego języczkiem —

spółgłoski ustne i nosowe:

—    przy wymowie głosek nosowych podniebienie miękkie zakończone pęzyczkiem jest opuszczone i powietrze płynie także do jamy nosowej — m, m‘, n, n‘, -j~ samogłoski ą. ę,

—    przy wymowie głosek ustnych podniebienie miękkie zakończone języczkiem zamyka drogę do jamy nosowej i powietrze płynie do jamy ustnej — wszystkie inne głoski.

c — Położenie środkowej części języka: spółgłoski miękkie i twarde:

—    przy wymowie głosek miękkich środek języka unosi się i albo zbliża się do podniebienia twardego, albo zwiera się z nim — miękkość głoski zaznaczamy w piśmie kreską nad literą

albo literą i — ń, ś, ć, ź, dź...

—    przy wymowie głosek twardych nie występuje tego typu ruch języka litery nie mają znaku miękkości — b, c, d, f...

d — Miejsce artykulacji — spółgłoski wargowe, przedniojęzykowe, środkowojęzykowe, tylnojęzykowe —

—    przy wymowie głosek wargowych zwierają się wargi lub powstaje szczelina między górnymi zębami a dolną wargą —

p, b, p\ b‘, f, w, f, w‘, m, m‘,

—    przy wymowie głosek przednio językowych powstaje zwarcie, szczelina albo zwarcie przechodzące w szczelinę między przednią częścią języka a zębami lub dziąsłami ■—

t, d, s, z, c, dz, n, sz, z, cz, dź, r, 1, ł,

—    przy wymówię głosek środkowojęzykowych środkowa część języka zwiera się z podniebieniem twardym lub zbliża się do niego — ś, ź, ć, dź, ń, j, k‘, g‘, ch‘,

—    przy wymowie głosek tylnojęzykowych tylna część języka zwiera się z podniebieniem miękkim lub powstaje szczelina między tylną częścią języka a podniebieniem miękkim - k,g,ch.

e — Stopień zbliżenia narządów mowy — spółgłoski zwarte, szczelinowe, zwarto-szczelinowe; półotwarte,

—    przy wymowie głosek zwartych zwierają się narządy mowy — wargi, przednia część języka z zębami lub z dziąsłami, środkowa część języka z podniebieniem twardym, tylna część języka z podniebieniem miękkim —

р,    p‘, b, b‘, t, d, k, k‘, g. g‘,

—    przy wymowie głosek szczelinowych powstaje szczelina między wymienionymi wyżej narządami mowy —

f, f, w, w', s. z, sz. ż, ś, ź, j. ch, ch‘,

—    przy wymowie głosek zwarto-szczelinowych wyróżnimy dwa momenty artykulacyjne — najpierw następuje zwarcie narządów mowy, potem tworzy się szczelina. Zwarcie przechodzące w szczelinę może powstać między przednią częścią języka a zębami lub dziąsłami albo między środkową częścią języka a podniebieniem miękkim —

с,    dz, cz, aż, ć, dź,

—    przy wymowie spółgłosek półotwartych następuje zwarcie narządów mowy w jednym miejscu z równoczesnym ich otwarciem w innym miejscu. Np. przy wymowie m wargi zwierają się, aic podniebienie miękkie zakończone języczkiem opuszcza się i otwiera powietrzu drogę do jamy nosowej —

m, rn, n, ń, r, ł, 1‘, ł.

6 — Wymowa połączeń spółgłoskowych:

a — W języku polskim wiele wyrazów inaczej wymawiamy niż je zapisujemy.

b — Kiedyś nasi przodkowie wymawiali te wyrazy tak, jak je dziś piszemy. Dziś w szybkiej wymowie głoski te pod wpływem sąsiednich głosek straciły swe pierwotne brzmienie:

mówimy — kszak, rypka — piszemy — krzak, rybka, c — Upodobnienie głoski — upodobnienie brzmienia danej głoski pod wpływem sąsiedniej głoski.

—    przebieg wyrazu — kierunek czytania wyrazu — od litery pierwszej do ostatniej -d(l) -o(2) -m(3),

—    upodobnienie postępowe — upodobnienie o kierunku zgodnym z kierunkiem przebiegu wyrazu,

—    upodobnienie wsteczne — upodobnienie o kierunku przeciwnym do kierunku przebiegu wyrazu,

—    upodobnienie żywe — zachodzi współcześnie,

—    upodobnienie martwe — nastąpiło w odległej przeszłości i dzisiaj już nie działa.

41