236wb

a 238. Pas stucki

królów magnateria, Kościół, ale także bogate mieszczaństwo, zwłaszcza Gdańska, a nawet szlachta. W związku z dość szerokim mecenatem, obejmującym wszystkie warstwy społeczne, kultura XVII wieku w Polsce jest zjawiskiem dość złożonym. W większej części tworzy ją nurt dworski i kościelny oraz drugi, bardzo w tym czasie silny, szlachecki - „sarmacki”. Ten ostatni charakteryzował się sprzecznymi nieraz, a jednak współżyjącymi ze sobą cechami. Ideałem było wiejskie, dostatnie życie, a równocześnie bohaterska rycerskość. Wyśmiewano cudzoziemszczyznę i naśladowano ją. Zgodnie z megalomanią rodową i osobistą odczuwano potrzebę gloryfikacji, apoteozowania, a równocześnie popierano rzeczowy, nawet skrajny realizm.

W ciągu XVII stulecia Polacy stykali się często z obyczajami i modą Wschodu, zwłaszcza Tatarów i Turków. Zdobywali bogate łupy wojenne: szaty, rzędy końskie, wspaniale zdobioną broń, namioty, kobierce. Wszystko to wpłynęło na ukształtowanie się mody panującej w warstwie szlacheckiej oraz motywów zdobniczych rękodzieła artystycznego wyrabianego w Polsce. Ustalone już w XVII, a utrwalone w XVIII wieku formy stroju szlacheckiego oparte są na motywach orientalnych.

Lubowano się w barwności i bogactwie, chętnie obwieszano klejnotami, modą wschodnią noszono sumiaste wąsy, wysokie buty, wdziewano obszerne szaty - suknie i luźne płaszcze podbite futrem. Dwór królewski natomiast i duża część magnaterii hołdowały modzie włoskiej, północnej, francuskiej.

Rodzimy nurt sztuki tworzyły miejscowe cechy, nadal w Polsce silne. Cieśle zajmowali się budownictwem, w większości w czasach baroku drewnianym, anonimowi często malarze i rzeźbiarze wykonywali portrety i nagrobki. Król i magnateria zaś sprowadzali wybitnych artystów z Francji, Niderlandów, Niemiec, ale przede wszystkim z północnych Włoch. Wybitni indywidualni twórcy polscy, niezrzeszeni w cechach, dochodzą do głosu w dojrzałym i późnym okresie stylu barokowego. Kształcili się zazwyczaj we Włoszech, w Akademii Św. Łukasza, zanim zaczęli oddawać swe usługi krajowi.

Wykształcenie w dziedzinie sztuki można było zdobyć w Polsce łatwo, ale było ono powierzchowne. Zagadnienia architektury zostały w tym czasie wprowadzone do programu szkół wyższych, a nawet średnich (kolegia jezuickie). Mnożyły się liczne pisma teoretyczne, zwłaszcza traktaty o architekturze, pisane często przez amatorów.

Rozwój stylu barokowego w sztukach plastycznych dzieli się na trzy zasadnicze okresy. Pierwszy okres do roku 1630 to czasy manieryzmu i baroku kontrreformacyjnego, który zaczął się w Polsce wyjątkowo wcześnie, w niedługi czas po włoskim. Drugi - obejmuje czasy dla Polski najtrudniejsze, lecz zarazem jest okresem najdojrzalszej fazy baroku, niezahamowanego nie-sprzyjającymi okolicznościami, trwa do 1670 roku. Trzeci okres zmierza ku barokowi klasycyzu-jącemu, którego zasady tak wyraźnie występowały we Franq’i. Po nim pojawiają się już wpływy rokoka.

Architektura, rzeźba i malarstwo wczesnego okresu

Dominuje w tym czasie budownictwo drewniane, w drewnie wznoszono nawet wiele okazałych rezydencji magnackich, których żywot okazywał się bardzo krótki. Z trwałych materiałów wznoszono twierdze, zamki obronne, kościoły, kaplice grobowe i rezydencje królewskie. Szczególnie modnym materiałem służącym do wystroju wnętrz był marmur brunatny, wydobywany w Chęcinach, i czarny, którego złoża odkryto w Dębnikach.

Do roku 1630 stale jest żywy manieryzm, przeszczepiony na nasz grunt zarówno z Niderlandów, jak i z Rzymu i północnych Włoch.

Za przykład może tu służyć kaplica Zbaraskich w kościele Dominikanów w Krakowie, o wnętrzu z czarnego marmuru i eliptycznej kopule, kaplica