23 (579)

nika g w toku dzieciństwa, gdy dzieci żyją w domu rodzinnym. Jednak jego znaczenie spada w wieku dorosłym, w miarę jak wpływy pozarodzinne stają się wyraźniejsze. Jakie to tajemnicze czynniki, związane ze specyficznym środowiskiem sprawiają, że rodzeństwo wzrastające w tej samej rodzinie jest tak odmienne? To zagadnienie zostało omówione w rozdz. 15.

Reasumując: od dzieciństwa-do-dorosiości. odziedziczałność pod wzglę-dem czynnika g wzrasta, a znaczenie wspólnego środowiska maleje (ryc. 9.12).

Czy czynniki genetyczne mają wpływ na zmiany rozwojowe?

Drugi rodzaj wpływów genetycznych w rozwoju odnosi się do zmian zachodzących z wiekiem, widocznych w badaniach podłużnych, w których te same osoby badane są kilkakrotnie. Ważne jest uświadomienie sobie, żejczyn-niki genetyczne mogą wpływać tak na zmiany, jak i na ciągłość rozwoju. Zmiana pod względem wpływów genetycznych nie musi oznaczać, że geny są włączane i wyłączane w trakcie rozwoju, chociaż i to się zdarza.[Zmiana genetyczna oznacza po prostu, że wpływy genetyczne w jednym wieku różnią się od wpływów genetycznych w innym wieku. Na przykład geny, które wpływają na procesy poznawcze zaangażowane w rozwój języka nie mogą ujawnić swoich wpływów dopóki nie rozwinie się mowa w drugim roku życia.

Zagadnienie wkładu genetycznego do zmian i ciągłości może być badane za pomocą podłużnych danych genetycznych, w których bliźnięta lub adoptowani są badani kilkakrotnie. Najprostszy sposób myślenia o wkładzie genetycznym do zmian, to postawienie pytania, czy zmiany w wynikach z roku na rok wykazują wpływ genetyczny. Czyli, chociaż czynnik g jest całkiem stabilny z roku na rok, wyniki niektórych dzieci rosną, a innych obniżają się. Czynniki genetyczne częściowo mają wpływ na takie zmiany, zwłaszcza w dzieciństwie (Fulker, DeFries i Płomin, 1988), a może nawet i w wieku dorosłym (Loehlin, Horn i Willerman, 1989). Jednak, co nie dziwi, większość wpływów genetycznych na czynnik g przyczynia się do ciągłości z jednego roku na kolejny. Analiza dopasowania modelu (patrz: Dodatek) jest szczególnie użyteczna w stosunku do danych podłużnych z powodu złożoności licznych pomiarów dla każdego badanego. Zaproponowano kilka podłużnych modeli genetycznych (Loehlin, Horn i Willerman, 1989). Model podłużny zastosowany do wyników bliźniąt i rodzeń-

Ryc. 9.13. Czynniki genetyczne (G) mają wpływ na zmiany, jak i na ciągłość pod względem czynnika g w toku dzieciństwa. Wspólne środowisko (Es) przyczynia się tylko do ciągłości. (Zaadaptowane za: Fulker, Cherny i Cardon, 1993).

Wpływ genetycz! w dzieciństwie

Nowe G

Nowe G

Niemowlęctwo Wczesne dzieciństwo Średnie dzieciństwo

stwa adopcyjni wpływńw_gerE woiu (Fulker, mowięcego-dc zmieniają się £ do-średniege-d że dzieci rozpc woju poznawc Na ryc. 9 wu genetyczn które wpływaj ciństwo. Jedm przejściu z ni' tyczne na czyi nie, nowe wp średniego dzie na ogólne zdc tycznym nawt Jak to c oddziałują na nych, które p podłużne sug< do ciągłości, wpływają na i stwie (patrz: ] stałe, mogą b;

Podsumow

Odziedziczał: Wpływy wsj osiągając zni: ciągłości i zi zdolności po; tycznych w p ścia z niemo’'