248 249

Od przetrwania do dobrosta^ Problematyka szczęścia w życiu jednostki i społeczeństwa

SPIS TREŚCI

Od filozofii hedoniimu i eudajmonizmu do psychologii empirycznej dobrostanu

uprawianej pod tymi nazwami....-------------------------------—-----------—------------- 252

Komponenty i pomiar dobrostanu...........................................—..................................

Skale pomiarowe dobrostanu w ramach podejścia hedonistycznego..................

Pomiar jakości żyda w podejściu eudajmonistycznym.............................

Szczęśliwy człowiek. Determinanty dobrostanu jednostkowego................ .............

Młodzi, piękni i bogaci.........................................................................................

Cechy osobowości a dobrostan....,.......................................................................

Bliskie zwiazkMobrostan.................................................................................

Religia i religijność_________.._____________________....—---------------—— ...............

Zaufanie i kapitał społeczny.........................................—.................................

Szczęśliwy człowiek - podsumowanie .......____— _______________............

Sac zęśłiwe kraje i determinanty dobrostanu na poziomie makro..........

Światowa mapa dobrostanu i jego uwarunkowania.............................................

Dobrobyt materialny społeczeństw a ich dobrostan psychiczny....................

Stałość dobrostanu na poziomie kraju w perspektywie historycznej.................

Od t • 0.70 na poziomie kulturowym do r • 0,10 na poziomie jednostkowym:

rozntce w stopniu materializacji dobrostanu społeczeństw i osób....................

Rrhg^nosc. wolność i wymiary kulturowe dobrostanu...................

Zaułanie i kapitał spoieam a cynizm. Komunizm jako źródło nieszczęścia.....

.255

..255

...2%

...258 .... 259 .... 260 ... 2M .267 .... 268

. .270 ...270 ..2?3 ... 274

Zadowolenie Polaków z życia własnego oraz z sytuacji kraju    _

w perspektywie historycznej i współczesnej______.._____________________________________________________________

pokąd zmierza Świat Kultury Zachodniej? Zdaniem Ronał* ^ łngleharta (1997), a także Zygmunta Baumana (patrz lozdz 8) ostatnie 200 lat to najpierw przejście od trądy* ńonaliimu do modernizmu, a następnie ku postmodernizmowi (postmaterializmowi). Pierwszy etap wyznaczały następujące wartości:

•    dążenie do wzrostu gospodarczego i bogacenia się.

•    podejmowanie wysiłku ciężkiej i ambitnej pracy nakierowanej na osiąganie;

•    racjonalizm biurokratyczny w organizacji życia społecznego.

Po odbudowie ze zniszczeń drugiej wojny światowej i kilku dekadach rozwoju nastąpiło jakby nasycenie modernistyczne i odwrót ku innym postmodernistycznym wartościom. Co do tego doprowadziło?

•    Bezprecedensowy wzrost dobrobytu, przetrwanie ekonomiczne przestało po raz pierwszy w historii być problemem większości ludzi.

•    Spadek religijności jako głównego spoiwa tradycyjnej kultury.

•    Ukształtowanie się społeczeństwa opiekuńczego, zapewniającego bezpieczeństwo społeczne jednostek i ich rodzin.

a Wraz z sytością pojawiło się dążenie do samoekspresji i poprawy jakości życia.

Dwa pierwsze z przytoczonych charakterystyk należy uznać za najważniejsze wyznaczniki psychologii człowieka końca XX i początków XXI w. w obszarze kultury zachodniej.

Inglehart stawia tezę, iż do połowy XX w. głównym problemem dla całego świata było biologiczne przetrwanie: od pierwszego do pierwszego, przez zimę do wiosny itp. Widmo głodu było jeszcze do niedawna główną zmorą i plagą ludzkości. W Europie zdewastowanej przez drugą wojnę światową głód i ubóstwo były problemem jeszcze przez pierwsze 10 lat odbudowy¹. Stąd też, dla rządów państwowych celem głównym i sprawdzianem skuteczności był wzrost gospodarczy zapewniający ludziom pracę i środki do przetrwania. Na poziomie jednostko wych działań celem życia było uzyskanie i utrzymanie zatrudnienia przez wykonywanie ciężkiej pracy. Przez długie lata (wieki XIX—XX) dobre życie było wiązane głównie ze wzrostem gospodarczym i ciężką pracą dla utrzymania rodziny oraz uzyskiwanie małych postępów w zamożności.

Głód w Polsce byt zjawiskiem realnym jeszcze dla dziadków i rodziców dzisiejszych studentów Ci pierwsi pamiętają bu kartek i ugorowanej żywności w latach stalinowskich. O drudzy maja w swym doświadczeniu bu przełomu 1970198G, kiedy to w sklepach PRL można Mo dostać przysłowiowy ocet. W okresie stanu wojennejn ftąam łyuę ponownie kartki właściwie na wszystko.

Pozostaje dziś sprawą otwartą, czy dobrobyt traktowany w r/wiłtzacji «hodnięj od pięćdziesięciu bt jako proces wzrastający i meodwraca!-ny. nic zostanie zagrożony w obliczu kryzysu ekonomicznego, w pk wszedł świat w roku 2008

Jednakże w połowie ubiegłego wieku kraje cywihzat ii zachodniej uzyskały wreszcie ten poziom wzrostu gospo darczego. kiedy widmo głodu i biedy przestało im ciążyć. Dalszy postęp w zamożności miał już służyć przede wszystkim polepszaniu lakosri życia (budowa społeczeństwa konsumenckiego).

Drugim ważnym elementem zmian kulturowych w ostatnich 50 łatach jest zjawisko laicyzacji krajów zachodnich, i to me ze względów ideologicznych, jak w obo zie komunistycznym, lecz niejako „spontanicznie", tak jakby rełtgia przesiała być ludziom potrzebna, gdy po ziom osiągniętego dobrobytu przestał uzasadniać modlitwę „chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj"

W załączniku 7.1 w kolumnie 5 przedstawiono kilka wskaźników religijności we współczesnych społeczeństwach, wśród których Europa - oprócz kilku wyjątków, wśród nich Polski jawi się jako kontynent opuszczonych kościołów i bez Boga.

Rozpocznę ten rozdział od przedstawienia badan prowadzonych przez socjologa Ronakła higieharta w ramach szeroko zakrojonego programu lufcie Suw (WV5). W niedawnej publikacji Inglehart i Oyserman (2004) pokazują wyniki swych badan w 80 krajach W przeciwieństwie do psychologów posługujących się skalami wartości, socjologowie używają kwestionariuszy, w których odpowiedzi i wskaźniki nie muszą przybierać jednolitej postaci skalarnej

Na rycinie 7.1 pokazano dwa główne wymiary warto sci kulturowych z projektu WVS, uzyskane w ramach tech niki statystycznej zwanej skalowaniem wielowymiarowym Wymiar horyzontalny, który najhardziej jest znany w pracach łngleharta. został określony przez bieguny przetrwanie jakość zynt i stanowi podstawę dłu szerszej koncepcji teoretycznej, przechodzenia społn /enstw od tradycyjnych form kulturowych do współczesnej fazy postmatenahzmu (czv postmodernizmu).

Po stronie przetrwania mamy konstatowanie bądź (pozytywne wartość Kiwanie syndromu następujących stanów rzeczy:

Brak uaąśbwota. jłowuluiwm kobiety pamśtaw dneo. dzieci wyntętfę obu|fi mdnctnu. n/jauiek rib mkI/ków i db wiadry (MÓNwo adpowwdMim i rjt rudnuw< r obywatele Oftb praca, pieniądze, odrzuume ftup obcych.

Przetrwanie charakteryzuje się więc trudnymi warunkami materialnymi, w których rodzina, władza i tradycjonalizm są gwarantami ładu i zapewniają ludziom pi leżycie. Po stronie bieguna akcentującego pozytywną jakość życia (czy też: ekspresie własnego ja) mamy następujące wartości składowe:

Zaufam* do ludzi loWraKja wolny wybór zguds m rozwody, ab trptaga IWHMalwMhnoL radl kobiety, dobre zdrowie, cats wofcw. prujwirii mduwoimw i cym. warkmi poamitendi sjuat

Biegun len jest określony pnez przeciwstawne względem przetrwanie charakterystyki akcent położony na pozytywne doświadczenia i emocje w ludzkim życiu •» az na rozluźnienie rygorów p< »dprji Skowania autorytetom i normom obyczajowym Nacisk pada więc na i zerpame satysfakcji z własnego życia oraz zgodę aa to. by mm ludzie