24 (767)

Przekrój pocisku w pierwszej znanej konfiguracji, z naniesionymi wymiarami oraz (obok) uproszczony model komputerowy ALAS-a w pierwotnej postaci.

znacznym zasięgiem, której przeznaczeniem jest zwalczanie stacjonarnych i ruchomych celów naziemnych oraz nawodnych. Przedsięwzięcie jest niezwykle rozbudowane pod względem technicznym i technologicznym, a jego faktyczny status nie został dotąd publicznie ujawniony. Jest oczywiste, że projekt ma za sobą wiele etapów koncepcyjnych, zaś aktualnie znaną postać można ocenić na podstawie zaprezentowanego w 2007 r. demonstratora technologii, przeznaczonego do zweryfikowania słuszności przyjętej koncepcji, rozwiązań technicznych i technologicznych. W każdym razie Jugoim-port SDPR J.P. zadeklarował pod koniec 2008 r., że spośród 29 projektów obronnych, nad którymi aktualnie pracują jego oddziały, siedem jest w finalnej fazie rozwoju lub nawet na etapie wdrażania do produkcji seryjnej. Jednym z nich jest właśnie program przeciwpancernego i wielozadaniowego kierowanego pocisku „ziemia-ziemia" ALAS. Z całą pewnością jednostka napędowa pocisku przeszła już pełne próby stanowiskowe, wiele innych zespołów, w tym zespoły optyczne i żyroskopowe głowicy naprowadzania, a także zespół zobrazowania informacji i sterowania zostały pomyślnie przebadane, choćby z tej racji, że powstawały pierwotnie z myślą o innych wyrobach, a do programu ALAS zostały wzięte „z półki". W 2008 r. firma EDePro zadeklarowała rozpoczęcie przygotowań pocisku ALAS do prób konstrukcyjnych i lotnych. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że aktual ny stan reorganizacji i kłopotów finansowych serbskich sił zbrojnych nie wpływa pozytywnie na dostępność środków umożliwiających

dokończenie rozwoju i rozpoczęcie produkcji seryjnej tak złożonego systemu uzbrojenia, stąd próby pozyskania ich ze źródeł zewnętrznych oraz intensywne poszukiwanie zagranicznych kontrahentów i partnerów, co umożliwiłoby pomyślne i szybkie zakończenie prac. Jugoimport SDPR J.P., od premierowej pub- licznej prezentacji ALAS-a na wystawie technologii obronnych IDEX 2007 w Zjednoczonych Emiratach Arabskich w lutym 2007 r., przedstawia program wielozadaniowego pocisku kierowanego potencjalnym klientom z całego świata, głównie jednak wśród państw Bliskiego Wschodu, Afryki, Azji oraz Ameryki Łacińskiej, na których może pochwalić się sukcesami handlowymi.

Początki programu

Dotąd nie ujawniono oficjalnie kiedy zainicjowano program ALAS. Wiele wskazówek pozwala sądzić, że jego idea pojawiła się po opracowaniu przez EDePro, odpowiedniego dla pocisku masowo, gabarytowo, cenowo oraz pod względem osiągów, silnika odrzutowego, oznaczonego TMM-25 (w niektórych źródłach spotyka się oznacze

BROM _R H K IETOJUJh

nie TMM-040 lub TMM-40), a także opanowaniu technologii optycznej głowicy naprowadzania przez wojskowy instytut badawczy VTI (Vojnotehnićki institut). Skrót TMM pochodzi od pierwszych liter słów silnik turboodrzutowy w języku serbskim (turbomlazni motor). Pierwsze informacje o pracach nad konstrukcją TMM-25 oraz jego istnienie Jugoimport ujawnił w 2005 r., kiedy makieta silnika została zaprezentowana na kilku światowych salonach zbrojeniowych.

Silnik TMM-25 jest niewielką, turboodrzutową jednostką napędową o ciągu statycznym 400 N, został opracowany z założeniem niewielkiej żywotności, co wyraźnie obniża koszt jego zakupu - pomimo tego udało się uzyskać wysoki stosunek ciągu do masy oraz średnicy. Konstrukcyjnie składa się on z trzystopniowej sprężarki osiowej, pierścieniowej komory spalania z sześcioma dyszami wtryskowymi oraz osiowej turbiny. Maksymalna prędkość obrotowa wirnika turbiny sięga 90 000 obr./ min. Średnica silnika wynosi 155 mm, a jego długość 560 mm. Masa silnika suchego to jedynie 5,6 kg. Zużycie paliwa sięga 142 g/N/h. Deklarowana żywotność TMM-25 to minimum 10 godzin. Silnik został skonstruowany z myślą o zastosowaniu na wysokościach od 0 do 5000 m n.p.m. oraz przy prędkościach do 0,8 Ma. Paliwem jest nafta lotni-odpowiadająca normie Mil-T-5 624.    Zastosowane smary odpowiadają

normie Mil-L-7808. Rozruch następuje pod wpływem naporu powietrza lub realizowany jest pirotechnicznie.

Według słów serbskich konstruktorów jednostki napędowej, zastosowane rozwiązania technologiczne bez problemu pozwalajązwiększyćciąg statyczny do 500 N. Kanał wlotowy powietrza oraz dysza wylotowa mogą zostać dostosowane do użycia w konkretnym typie pocisku kierowanego.

Po opanowaniu konstrukcji silnika nie było już daleko do pomysłu jego wykorzystania jako napędu kierowanego pocisku rakietowego, do zwalczania ważnych celów punktowych z dystansu, który zapewniałby skrytość i bezpieczeństwo obsługi systemu uzbrojenia. Pomimo znaczenia nowoczesnej elektroniki w każdym współczesnym aparacie latającym, czy jest to samolot, śmigłowiec czy pocisk rakietowy, nadal aktualne pozostaje stwierdzenie, że sercem całego aparatu jest silnik, który w decydującym stopniu determinuje jego osiągi i zasadnicze charakterystyki. Dla inżynierów EDePro projekt ten był nie lada wyzwaniem, którego powodzenie dawało możliwość wspięcia się na nowy poziom

Od niego wszystko się zaczęło - przekrój miniaturowego silnika turboodrzutowego TMM-25, opracowanego w firmie EDePro.

9 /9(inq JiECHniHH

Ó/Ć.UU0 UlOISHOUlfl

3