252 253 (14)

252

C/fW III. PodilJ*) makroekonomii

253

zamierzają kupić. Tak więc, w sytuacji równowagi łączne zamierzone (planowanej wydatki na towary są równe wartości produkcji tych towarów.

Planowane przez nabywców łączne wydatki na towary nie zawsze są równe produkcji towarów. Wydatki te mogą być większe lub mniejsze od wytwarzane' produkcji. Gdyby w hipotetycznej gospodarce, w której wytwarza się tylko zboże (1 min ton rocznie), nabywcy chcieli zakupić tylko 900 tys. ton zboża, to powstałaby nadwyżka podaży zboża w wysokości 100 tys. ton. której nikt nie chciałby kupić Natomiast gdyby nabywcy chcieli zakupić aż 1 min 100 tys. ton zboża, to pojawiłaby się nadwyżka popytu na zboże w wysokości 100 tys. ton. którego nic można Inłoby. zaspokoić. W obydwu wymienionych przypadkach powstałby stan nierównowagi na rynku towarów. Nierównowaga pojawia się więc wówczas, gdy zamierzone (planowane) wydatki na towary nie są równe wartości produkcji tych towarów. Teoretycznie stan nierównowagi może zostać zlikwidowany albo przez zmiany' produkcji, albo przez zmiany popytu, albo też przez kombinację zmian obu wici-kości. Produkcja może się zmienić, jeśli nierównowaga powoduje zmiany czynników determinujących produkcję. Popyt na towary również może zmienić się wtedy, gdy nierównowaga prowadzi do zmian w czynnikach determinujący ch popyt. Charakter procesów gospodarczych zachodzących w sytuacji nierównowagi zależy od tego. jaki przypadek gospodarki rozważamy, a ściślej - od założeń określających kształtowanie się podaży i popytu na rynku towarów.

Przyjmijmy, zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami, że rozważamy gospodarkę. w której zasoby czynników produkcji nie są w pełni wykorzystane. Załóżmy również, że poziom cen jest stały i producenci są zdecydowani wytworzyć oraz dostarczyć na rynek każdą ilość produktów przy istniejącym poziomie cen. Rozważamy zatem przypadek gospodarki opisanej w omawianym wcześniej ekstremalnym stanowisku kcyncsistowskim. W takiej gospodarce konsekwencją nierównowagi na rynku towarów jest zmiana rozmiarów produkcji'.

Określimy bliżej procesy zachodzące na rynku towarów w sytuacji nierównowagi i mechanizmy ..popychające" gospodarkę w kierunku równowagi. Ola uproszczenia załóżmy, że agregatowy popyt na towary kształtuje się w sposób autonomiczny i nie zależy od innych wielkości uwzględnianych w analizie (w szczególności nie zależy od poziomu dochodu). Na ogół pojawienie się nadwyżki popytu na rynku towarów powoduje wzrost produkcji, a pojawienie się nadwyżki Podaży - spadek produkcji. Mechanizmy te zilustrowano na rysunku 9.4. gdzie na osi poziomej odłożono dochód narodowy (V), a na osi pionowej - agregatowy popyt na towary (AP_p). Autonomiczny charakter agregatowego popytu na towary znajduje wyraz w poziomym przebiegu prostej AP_r0. co oznacza, że popyt ten nic zależy od poziomu dochodu. Z początku układu współrzędnych wyprowadzono linię prostą pod kątem 45°. Punkty leżące na tej linii oznaczają, że wielkości odłożone na osi poziomej (tutaj: dochód narodowy) są równe wielkościom od"

Robimy tu ciche założenie, że wielkość popytu tu lowaiy jol dla producentów’ bezpośrednim sygnałem decydującym o rozmiarach produkcji.

Rozdilal 9. Dcirnninnnt) dochodu narodowego. Analiza krńlkookrcMiwn^

g,«vntk 9.4. Równowaga przy stałym agregatowego popytu

Y. DOCHOO NAROOOWY

łożonym na osi pionowej (tu: agregatowy popyt). Linia 45° pokazuje więc. jakie powinny być rozmiary dochodu narodowego i agregatowego popytu, aby na rynku towarów była zachowana równowaga. Załóżmy, że agregatowy popyt na towary ustalił się na poziomie AP_p0 (rys. 9.4). Przy takim poziomie popytu równowaga na rynku towarów wystąpi wówczas, gdy dochód narodowy wyniesie V„ bowiem w punkcie E mamy Ap_r„ = Y„ Gdyby w gospodarce wytworzono dochód narodowy wyższy od poziomu zapewniającego równowagę, np. dochód o rozmiarach Y« (rys. 9.4). to na rynku towarów powstałaby nadwyżka podaży o rozmiarach CD, której producenci nic mogliby sprzedać. Zwiększone zapasy niesprzedanych towarów zmusiłyby producentów do ograniczenia produkcji do poziomu Y, (stąd strzałka w lewo na osi poziomej). Natomiast gdyby wytworzony dochód narodowy był niższy od istniejącego popytu na towary i ukształtował się np. na poziomic V,. wtedy na rynku towarów powstałaby nadwyżka popytu o rozmiarach AB. Ta nadwyżka popytu zachęcałaby producentów do zwiększenia produkcji (wzrost produkcji jest możliwy dzięki pełniejszemu wykorzystaniu czynników produkcji, które dotychczas nic były w pełni wykorzystane) aż do poziomu Y, (stąd strzałka w prawo na osi poziomej). Tak więc w sytuacji nierównowagi występuje tendencja do ustalenia się dochodu narodowego na poziomie wyznaczonym przez agregatowy Popyt na towary. Tendencja ta oznacza zarazem ustalanie się dochodu narodowego na poziomie zapewniającym równowagę na rynku towarów.

■ Warunek równowagi możemy określić formalnie następująco:

Y = AP_r,    (9.1)

Idzie: Y - dochód narodowy wytworzony w gospodarce w pewnym okresie: AP_r ■^zamierzony (planowany) agregatowy popyt na towary w tym samym okresie.

:^:    Równanie (9.1) ma kluczowe znaczenie dla całej analizy determinantów do

chodu narodowego, podejmowanej w tym rozdziale. Z jednej strony wskazuje, że nowaga występuje wówczas, gdy dochód narodowy jest równy agregatowemu ytowi na towary. Z drugiej strony wynika z niego, że poziom faktycznego ►chodu narodowego wytwarzanego w gospodarce jest wyznaczony przez poziom