254 255 (13)

254 Cifił III.    nukrackiaiMimil

agregatowego popytu na towary. Stwierdzenie to jest jądrem popytowej teorii kształtowania dochodu narodowego.

Aby móc powiedzieć coś więcej o warunkach równowagi i determinantach dochodu narodowego, musimy dokładniej opisać czynniki określające zamierzone (planowane) wydatki (popyt). Analiza taka byłaby niewygodna, gdybyśmy operowali kategorią agregatowego popytu. Analizę ułatwi zdczagregowanic (podzielenie) łącznego popytu na towary na mniejsze elementy składowe. Można wy obrazić sobie różne sposoby dczagrcgacji popytu. Z punktu widzenia dalszych rozważań pożyteczna jest dezagregacja łącznego popytu na cztery elementy składowe: wydatki na dobra konsumpcyjne, wydatki na dobra inwestycyjne, wydatki rządowe oraz eksport netto. tj. nadwyżkę wartości eksportu nad importem towarów (nadwyżka ta jest różnicą między popytem zagranicy na towary krajowe a popytem krajowym na towary zagraniczne). Zatem:

AP_P = C+/+G+ (£,-/„),    (9.2)

gdzie: C - wydatki konsumpcyjne: / - wydatki inwestycyjne; G - wydatki rządowe: E, - eksport: /„ - import.

Przyjmijmy na razie upraszczające założenie, że rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą, a więc gospodarkę bez wymiany międzynarodowej (E, - /„ = 0). w której nic występują wydatki rządowe (G ■ 0). Przy tych założeniach agregatowy popyt składa się z wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych, a więc:

AP_r = C+/.    (93)

Rozpatrzymy determinanty tych wydatków i warunki równowagi na rynku towarów. Rozpocznijmy od analizy wydatków konsumpcyjnych.

9.3. Funkcja konsumpcji

Gospodarstwa domowe dokonują zakupów różnorodnych dóbr konsumpcyjnych. Podstawowym źródłem ich finansowania są rozporządzałnc dochody osobiste. tj. dochody gospodarstw domowych pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu i powiększone o transfery otrzymywane od państwa. Ponieważ w naszej analizie pomijamy na razie państwo, załóżmy, że podatki i transfery są równe zero. Dzięki temu założeniu nie musimy zajmować się rozróżnianiem ogólnych dochodów gospodarstw domowych i rozporządza 1 nych dochodów osobistych.

Dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczone na wydatki konsumpcyjne lub na oszczędności. Można to zapisać następująco:

y-C+S,    (9.4)

gdzie: Y - dochód narodowy; C - konsumpcja; S - oszczędności.

Przy danym poziomie dochodów, im większe wydatki konsumpcyjne, tym mniejsze oszczędności. I odwrotnie, im większe oszczędności, tym mniejsze wydatki konsumpcyjne. Wynika z lego. że decyzje gospodarstw domowych w sprawie wysokości wydatków konsumpcyjnych są zarazem decyzjami w sprawie oszczędzania.

Decyzje gospodarstw domowych dotyczące podziału dwhodów na wydatki konsumpcyjne i oszczędności zależą od szeregu czynników. Wśród czynników

0    charakterze ekonomicznym podstawową rolę odgrywają: wysokość dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe oraz wielkość nagromadzonego majątku (bogactwa).

W kwestii wpływu dochodów na wielkość wydatków konsumpcyjnych (a tym samym i na wielkość oszczędności) wysunięto w literaturze kilka hipotez. Na uwagę zasługują następujące hipotezy: dochodu absolutnego, dochodu relatywnego i dochodu permanentnego. Zgodnie z hipotezą dochodu absolutnego, wysuniętą przez J.M. Keynesa, wielkość wy datków konsumpcyjnych zależy od poziomu bieżących dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe, przy czym gdy dochody te wzrastają, wydatki konsumpcyjne również wzrastają, ale ich udział w dochodzie jest w miarę wzrostu dochodów coraz mniejszy. Według hipotezy dochodu relatywnego. wysuniętej przez. J.S. Duesenberryego^{1 2 3}. wysokość wydatków konsumpcyjnych poszczególnych osób w istotnej mierze zależy od standardu życia ich znajomych

1    sąsiadów . Gdy dochody jakiegoś gospodarstwa domowego zmniejszają się w porównaniu z dochodami znajomych i sąsiadów (maleją więc dochody relatywne), gospodarstwo to będzie starać się utrzymać standard konsumpcyji na poziomic standardu swojego otoczenia, gdy zaś jego dochody absolutne i relatywne wzrastają. znajdzie to niewielkie odzwierciedlenie we wzroście wydatków konsumpcyjnych. Zgodnie z hipotezą dochodu permanentnego, wysuniętą przez M. Friedmana'. wydatki konsumpcyjne zależą nic od dochodu bieżącego, lecz od tzw. dochodu permanentnego, tj. przeciętnego dochodu, jaki jednostka spodziewa się uzyskać w ciągu całego życia.

Drugim, obok dochodów, podstawowym czynnikiem determinującym wysokość wydatków konsumpcyjnych jest wielkość nagromadzonego majątku (bogactwa). Na istotną rolę tego czynnika w kształtowaniu wydatków konsumpcyjnych i oszczędności zwrócił uwagę A.C. Pigou\ Zgodnie z hipotezą Pigou. wzrost realnej wartości majątku posiadanego przez gospodarstwa domowe powoduje - przy innych czynnikach nie zmienionych - wzrost wydatków konsumpcyjnych, zaś jego spadek - zmniejszenie tych wydatków. Zmiana wydatków konsumpcyjnych spowodowana zmianą realnej wartości majątku nazywana jest w literaturze efektem majątkowym bądź efektem bogactwa.

Rozważmy bliżej kształtowanie się wydatków konsumpcyjnych, przyjmując hipotezę dochodu absolutnego. Interesuje nas w szczególności charakter związku między wydatkami konsumpcyjnymi a bieżącymi dochodami. Związek ten okreś-

1

⁴ Por, J.S. Duo*rtibcrry. Incom*. Sa\m/p and ih< Theoryof Cmsumtr fMu.wur. Camhttdgc 1947.

2

' Por. M. Friedman A Thtnry of tht ('onntmpntm tunerion. Princeton 1957.

3

A.C. Pigou. l aptff from Fuli Fmploymmt. London 1945.