256 257

„po cichu”, będą na podstawie lektury określonych tekstów bądź w inny sposób dążyli do samodzielnego osiągnięcia określonej wiedzy, wówczas powiemy, że ich czynność przejawiała się w formie aktywności indywidualnej.

W dotychczasowej praktyce edukacyjnej dominującą formą aktywności uczniów, pomijając aktywność grupową, była aktywność zbiorowa. Aktywność indywidualna pojawiała się co prawda sporadycznie, ale nie we właściwym momencie procesu uczenia się.

Wyłączne lub prawie wyłączne stosowanie w pracy edukacyjnej i w warunkach nauczania problemowego aktywności zbiorowej nie zawsze znajduje racjonalne uzasadnienie. W czasie bowiem aktywności zbiorowej, aczkolwiek w samym założeniu jest inaczej, nie wszystkie dzieci w klasie uczestniczą aktywnie w rozwiązywaniu problemów. Najczęściej jest tak, że kilkoro dzieci bierze udział w rozwiązywaniu problemów poznawczych, natomiast pozostałe są biernymi uczestnikami tejże czynności i niejednokrotnie na polecenie nauczyciela mechanicznie przepisują do zeszytu efekt ich pracy. Korzyści poznawcze dla dzieci „obserwujących” tylko czynność rozwiązywania wysuniętych problemów są oczywiście znikome. Jeżeli taka sytuacja istnieje permanentnie, wówczas może doprowadzić do znacznych opóźnień w nauce szkolnej.

W celu przeciwdziałania temu potencjalnemu niebezpieczeństwu należy stosować wiele różnych form pracy edukacyjnej. Ze względu na fakt zróżnicowania klasy szkolnej proponuję stosowanie, oprócz aktywności grupowej, również aktywności zróżnicowanej. Te jednak formy organizacyjne proponuję wykorzystywać w procesie edukacyjnym doraźnie, a więc będą sytuacje dydaktyczno-wychowawcze, w których dzieci podejmą próbę rozwiązywania problemów bez wykorzystywania do tego aktywności grupowej lub aktywności zróżnicowanej. W tym stanie rzeczy pozostaje do wykorzystywania aktywność zbiorowa i indywidualna. Wyłącznie wykorzystywanie aktywności zbiorowej, jak już powiedziałem, daje połowiczne rezultaty poznawcze całej grupie klasowej. Dlatego należy szukać bardziej racjonalnych form organizacyjnych aktywności dzieci w rozpatrywanej w tym miejscu sytuacji dydaktyczno-wychowawczej.

Proponuję integralne łączenie aktywności zbiorowej uczniów z indywidualną, i odwrotnie, w toku rozwiązywania przez nich problemów poznawczych. Uwzględnienie tego założenia umożliwia zwiększenie

aktywności dzieci w warunkach stosowania nauczania problemowi jm Rozpatrzmy więc tok pracy dydaktyczno-wychowawczej urzec/v w i m niającej równocześnie w praktyce edukacyjnej sformułowane wyże| założenie.

Czynność rozwiązywania problemów poznawczych w pracy eduk.i cyjnej może się rozpoczynać zarówno od aktywności zbiorowej, jak i indywidualnej. Jeżeli zamierzamy rozpocząć od aktywności zbiorowej, wówczas będzie ona przebiegała w sposób następujący: podczas aktywności zbiorowej organizujemy sytuację problemową związaną z projektowanym zamierzeniem poznawczym. Możemy tutaj wziąć za podstawę ogólne założenie sformułowane wyżej. Efektem aktywności zbiorowej jest określenie pytań problemowych przewidzianych do rozwiązywania. Uzyskanie odpowiedzi na pytania jest równoczesne z osiągnięciem przez dzieci określonych efektów poznawczych. Konsekwencją aktywności zbiorowej jest aktywność indywidualna. Występowanie kolejno tych dwóch form jest organicznie powiązane i wzajemnie się warunkuje. W tym celu nauczyciel przed zakończeniem etapu aktywności zbiorowej proponuje określony zamysł poznawczy do aktywności indywidualnej, wynikający konsekwentnie z dotychczasowego toku działalności edukacyjnej. Może więc zredagować na przykład następującą propozycję: „W wyniku zbiorowego udziału wszystkich dzieci ustaliliśmy kilka pytań, na które chcemy znaleźć odpowiedź. Spróbujcie samodzielnie odnaleźć odpowiedzi na wysunięte pytania...” (może w tym miejscu wymienić określone środki niezbędne dla zadowalającego urzeczywistnienia tej propozycji, np.: tekst, obrazy, okazy). Podczas aktywności indywidualnej dzieci podejmują próbę samodzielnego sformułowania odpowiedzi na określone pytania problemowe, ustalone w toku aktywności zbiorowej. Efektem aktywności indywidualnej są propozycje rozwiązań problemów sformułowane przez poszczególne dzieci.

Następnie, w toku aktywności zbiorowej, indywidualnie ustalone propozycje są przedyskutowane przez wszystkie dzieci w klasie. Poziom dyskusji będzie oczywiście uzależniony od poziomu danej klasy. Niemniej systematyczne inspirowanie dzieci do wypowiedzi na temat „propozycji poznawczych” swoich kolegów i ewentualne korygowanie tych propozycji będzie przyczyniać się do rozwoju umiejętności dyskutowania i rozwijania aktywności poznawczej.

Przedstawiona czynność rozwiązywania problemów zawiera trzy kolejne, integralnie z sobą powiązane elementy, a mianowicie: aktyw-

_

257