260 261

-------^-r ■ — -^------------ -w    ^

Him)|Uhui, t hin l^ponu i kniei Wvjm łni.ili mu ^ *

%ł,

••uJs

Ul

pi. ednit ę.o dnu (bad.my był louiwo p»/vpu_łlv ^ I nuh. nn piied Miiadamem. po koli. ni

'łfr

-41

0 l; wynnai pionowy zas ndu,u,

dworne (A • OT spokót ID - IW I

Analiz*, pokj. ab. iż iiaisilnieis/c koielaijf

$3

ciany

B

Hiszpanie I.35?!

iM |H/»Miw.łni4 do dobo-stanu Pncbkunatyka szczęścia w życiu jednostki i społeczeństwa

Szczęśliwy człowiek. Determinanty dobrostanu jednostkowego

II-, .tli • i dar , ii mięci zvk uh *.trowyt-h. jjo zwalających w urody hardnej gen. i.ilnir Dobry w\gta*l

j jt . i wpłW 04 ' •• ■'Śliwę ł\\ :i’ CWlłsIje Wf W.»#I1V ftł»>V\ vv tni-.iih    /.iuHc;w>Wtłnv »kn>t mniej

ii > wuUi « uW( au akcyjmiił ni MlNiy do |«yii m< ^ ■w»h wart o w i

l‘i*v|»an/mv v«v tria# lym *etKom i wl-w*twotatom OM.'l uwosti które m«|ą \\jilvw rM d.»bo»%un (nhy tłśf)kłH’Ox< i a Mmstan

w pcM.łtatcDiak* \ms\vH\onvm metodom pomuiu afekt pct/ytywny i negatywny out ich biłam hviv pot taktowane lako Htiłiu wskaźniki dobnistanu htdonistyc mego \v psychologu stanów afektywnyoh występuje kmurowei •,|.i odnóśfSjk do iUMałfinottt wymiarów alrktu ze wrglc dii oa jego <tnak Diener twierdzi. i * mamy do cryim-ma dwoma me/ale im mi wymiai anu (Dienn l mnMiv l‘>M. lVoei. Smith, roju a. IWl. ‘A innej pracv Durne;

11 uc a-s (1999) odwołują się do modelu osobo wo ju i Ev$eoc lu gdiiv wymiar eksti awersji inmjwersji koresponduje i wy Młkim niskim pozytywnym alrkiem, wymiai zas neu-»ni\ rou stabiloosd eimx tonalnej ctwu akt er\ rugę się sUomioscuimi do doświadczania wysokiego niskiefO negatywnego afektu. Wynikają stąd t>czvwisie konse*kweiK,je w postaci dyspozycyjnych skłonności ekstiaweitykow do wysokiego dobrostanu oraz neurotyków^- - do niskiego do-hrost.inu. /godiue z tym teoretwmym rozumowaniem Diener i in. (199 ’) stwierdzili. iż ekstrawersja skutecznie pi rewiduje wvzszv poziom dobrostanu w próbie repreien-lac\»nei Amerykanów^-; Diener i Lucas 11999, s 2191 stwierdzają mwnież, że „neurotyzm i negatywny afekt okazały się merozrózmalne między sobą".

DeNeve i (ooper (199S) przeprowadzili metaanalizę związków między cechami osobowości a różnymi miarami dobrostanu, zgromadzonymi w 148 badaniach, z których zdecydowana większo®: została wykonana w Stanach Zjednoczonych (1231. a pozostałe w innych krajach anglosaskich i w Europie. Autorzy podporządkowali 137 (!) cech mierzonych w tych badaniach pięciu superkategonom Wielkiej Piątki, dominującej w dzisiejszej psychologii osobowości. Okazało się, że konsekwencje czterech wymiarów ekstiawersji, ugodowości. sumienności i otwarcia na doświadczenie bytv pozytywne dla globalnej miary dobro-sianu. w przypadku zaś neurotyzmu zależność ta była negatywu j i najsilniejsza. Wyniki układały się podobnie, gdy uwzględniono cztery wskaźniki cząstkowe: zadowolenie / hcia. poczucie szczęścia, pozytywny oraz negatywny afekt.

Nieco inną perspektywę na problematykę dobrostanu • -(•■ruje w ramach swej teorii kolistej struktury afektu James Russell Tu afekt rozpatrywany ze względu na swój znak iect dwubiegunowym wymiarem, którego prototypowani stanami pozytywnymi są: zadowolony. uradowany, tzcrędrw*. prototypowymi stanami negatywnymi zaś są umm?v. zabsny. sfrustrowany. Drugim wymiarem jest pobudzenie (pwlmecony, zaskoczony, napięty) - spokój (zmęczony, ipiQiv iKiyiah). Badania międzykulturowe potwierdzają założenia tego modelu (Russell, Lewicka. Niit. 1989).

Russell ze współpracownikami przeprowadzili badanie ktoregu celem było sprawdzenie zależności między

260

stałymi ret barn i osobowo¹ • i tw modelu w^. a chwilowymi si.iiuim emotjoniłnyroł, > ?vli j,^¹ Im ze cflownk emir -sic w danym tnmnmu!& /'• ,MM'2). l.h -o tukami bvb 'tiwłeiu • t pięciu !■«.o„_lV( ** i

wy kw* a-onamis' o«»bowoMi Mii i li m,,, pomiaio ciamm ałrkivwm«h Kwt 'Uunainj<;, _?i*'    ^

nuh ihwil iRenufuNrr' Mon u    | ⁿv

ni imał ndiwnurdM chwilowe cmiocir / %/, %

np przed śniadaniem, po koiwiii I tekiem p* :eprowad/im'.cb analiz l>vlu uriti^ pic..ut wymiarów ov.ł)viwosvit'wvc!i dl.i L-.l/iU-,_;{)? ^l,! mci4ouh kuiow w lamach koli ci e| struktury ^:-^r. l’i -.vimmc mc w mej. /c wynnai pormmy j)okty_v ^iip .itektswne o w ględu na znak pozvtvwm> iP -h,

gatywsye fU    _T

sianow atektywm^h ze względu na intensywny*; • 'T

... . | ęg esyjm* 1 sinieją miedzy neuiuty/.mem «

jvmi stanami efektywnymi; ekstrawersja j^_S( ‘^k!. w kolemosu cechą w tvm w ;gięd/ie. Rycina 7.4 w ta powiazama imęd/v tymi dwoma (rwały ni) _tf(i‘^-J osobowości a chwilowymi stanami alektywnyim, iac\TOi dkdłnystan

Kwwdyjaycy .28*1

I JaportaycyOr ,

~ -J

ChiAayeydęj

Ko-eańcryc,;;-.

Stany afektywoe^- U - negatywne. P pozytywne, A • pobudzeni. 0 - tpoM)

Rycina 7.4

Neurotyzm (A) i akstrawereja (B) Jako stale cechy osobowości (NEO-FFI) a chwilowa stany emocjonalnr w kolistym modelu Russella

Źródło Yik i in.. 2002.

Okn/nie su żr ni urotyzm wr w-zy tkich pięr 111 kra j _Kh jew nmiei»u»wtonv przy biegunie neutywnego alek tu neutralny zaś jest ze względu wymiar inler vywrv» iii Innymi słowy, neurolyrzni Iump»^c7yry Kanadyjczycy uia’ osoby z Dalekiego Wschodu pytam o dominująca cinoije w sześnu momentach poprzedni* go dnw odtwa-17.1)4 przykra stany afektywne.

f. kolei, doświadc zenia emocjotmlne ekstrawarytów łukuj.) ich przy biegunie afektu pozytywnego, którego wektor skierowany jest ku aktywności

Ugodowosi i sumienność równie/, char rktrry/ują się poivtvwnymi stanami afektywnymi, przy czym ugodó-wnk ma mniej aktywny tonu* niz ekstraweisja. a sumienność me oriióżnia się afektywnie od ekstrawmi!. Wreszcie otwartość na doświadc zenie przejawia ;.ię w najbardziej aktywnych stanach ałektywnych.

Podsumowując, stale cechy osobowości zawierają dyspozycje do przezywania przez ludzi stanów afekryw-nvch określonych głównie 11.1 wymiarze znaku emocjonalnego Osoby neurotyczne są niejako skazane na przeżywanie negatywnych stanów w trakcie rożnych i zmiennych okoliczności swego życia. Twierdzenie, i z. ludzie neurotyczni są nieszczęśliwi, zakiawa niemal na tautologie. Niemniej jednak, jeśli uznamy iz neurotyzm to me tylko opi-sowo scharakteryzowana cecha osobowości, lecz także źródło jej funkcjonalnych zaburzeń, to dysponujemy argumentem. ze zadowolenie z życia jest istotnie stanem naturalnym¹' człowieka, od którego może on być trwale odwiedziony przez ten jeden element swojego wyposażenia psychicznego: 1 to niezależnie od uwarunkowań kulturowych Cztery pozostałe cechy ułatwiają przezywanie pozytywnych emocji, do pewnego stopnia zróżnicowanych ze względu na stopień ich pobudzenia.

Badania nad zależnościami między cechami osobowości a dobrostanent bądź nastiojem rozpatrywanym ze względu na znak emocji - nawet jeśli uwzględnia się porównania międzykulturowe - można uznać za „mechaniczne". Znacznie bardziej angażujące kulturę są takie podejścia, w których zmienne kulturowe uwikłane są wprost w badane zależności.

Poczucie wtasnej wartości. Kulturowe uwarunkowania poczucia własnej wartości oraz umocowanie tego mechanizmu w ramach ja niezależnego, stanowiły osiowe tematy poprzedniego rozdziału. Poczucie własnej wartości jest na tyle bliskie dobrostanowi psychicznemu, że rozróżnianie obu pojęć wydaje się wręcz trudne. Rozumowanie takie jest jednak charakterystyczne - jak to zakładają Diener 1 Diener (1995) - dla indywidualistycznej kultury Zachodu Przystępując do swych międzykulturowych badań, autorzy

0    przewidywali, ze zależność między globalnym zadowoleniem z życia i poczuciem własnej wartości będzie słabsza w kulturach kolektywistycznych. Dane w tym projekcie pochodziły z 31 krajów położonych na pięciu kontynentach. a uczestnikami byli studenci. Okazało się. że korelacje między poczuciem własnej wartości a zadowolę niem z życia były we wszystkich krajach dodatnie, a ich średnia wartość wynosiła r - 0,45. Niemniej jednak, wielkość tych korelacji była bardzo różna: od bliskich zeru

1    nieistotnych do r ■ Ó.60. W związku z tym Diener i Diener postanowili poszukać czynników odpowiedzialnych

ni uk (hi7v rozrzut w*pók z/Mruków knnrUcfi wr wheu. wnści_twh kultury krajów biorący; h udziffl w bad mm, * miarem do którego sięgnięto, był hkIs a i faał&ra ta itó tywi/m W reki odpowiedzi n główne pytamc obli. tono wtpółt /ynnik korelacji między ssfa związku porzu< wbi

wgrtosn 1 zadowolenia z /ytia w każdym kraju a p*> /tomem indywidualizmu kolektywizmu na po/iotwc kuhurowvm Okazało się, ze wspok /ynntki ir osobno dla kobiet 1 dla męwzyzn były tatotne. r_frtJ -- 0.53*" (•/yJi, zgodnie / **• zekiwamanu siła związku między po czuciem wtasnei wartośo a globalnym zadowoleniem 2 zyoa jest silniejsza w kuitur.u.h indywidualistycznych, /adowółenie z siebie samego nie jest natomiasl impet a • śywem dla /adowolema / wlacnego /ytia w kutturach ko lektywistyi znych

|-ik wspomniałem w podrozdziale dotyczącym metod pomiaru, nierealistyczny optymizm jest jednym z narzędzi badanu dobrostanu 0 optymiście który przypisuje sobie większe ni/ innym szanse na to, ze przydarzą mu się do bre wydarzenia (pierwsze w>nagrodzenie po studiach wyniesie 30 000 JJSD/90 000 PI N). zlr /as wydarzenia lnie ukończy studiów wyzszyrh. ktorr rozpoczął) nie będą jego udziałem - można powiedzieć, ze nadaje swemu życiu pozytywna waloryzację. Heine 1 Lehman (1991). autorzy znani z prac omawianych w poprzednim rozdziale, przewidywali - na podstawie różnic w strukturze ja nieznle /ago i /a współzależnego oraz w poczuciu własnej wartości - że nierealistyczny optymizm będzie w większym stopniu charakteryzował Kanadyjczyków niż Japończyków. Autorzy użyli zmodyfikowanej wersji testu Weinsiema. uwzględniając zarówno wydarzenia pozytywne, jak 1 ne gatywne oraz miary względne {..twoje szanse w porównaniu 2 typową osobą. ") 1 absolutne („twoje szanse oraz szanse typowej osoby w procentach"). Ponadto, wydarzę ma mogły przybrać postać charakterystyczną dla ja nteza leznego (..postarzawszy się stwierdzisz, ze me udało ci się zrealizować twoich najważniejszych marzeń") oraz współzależnego („będziesz zmuszony do rezygnacji z kariery, ze względu na niewłaściwe prowadzenie się )

Heine i Lehman (1995) stwierdzili, 1/ Kanadyjczycy przejawiali istotnie wyższy poziom nierealistycznego optymizmu niż japończycy, przy czym u tych drugich zdarzały się nawet przypadki nierealistycznego pesymizmu Różnice te miały miejsce niezależnie od typu pomiaru (względny, hądż absolutny w porównaniu z typowym innym), jak tez odnosiły się do pozytywnych bądź negatywnych wydarzeń Oznacza to, że dla Kanadyjczyków obowiązuje zasada pozytywnego złudzenia, „moje życie ułoży się lepiej niż życie innych rówieśników wokół mnie", Japończycy sądzą natomiast „moje życie będzie typowe, me odbiegnie od tego. czego mogą spodziewać się inni moi koledzy". W przypadku wydarzeń negatywnych u Japonc/ykow stwierdzono wręcz (badanie 2. s. 6031, wspomniane zjawisko nierealistycznego pesymizmu „prawdopodobieństwo, ze mnie przydarzy się coś niedobrego, jest większe niż w przypadku innej, typowej osoby".

Omówione ostatnio badania są przedłuzemem teorii ja niezależnego/współzależnego łączenie zadowolenia z własnego życia nade wszystko z ocena siebie samego nie musi być i nie jest ogólnym prawem psychologu.

261