262

262 Rozdział 21. Psychopatologia

21.1. NATURA NIENORMALNEGO ZACHOWANIA

A.    Nienormalne zachowanie to zachowanie, które (a) jest nietypowe pod względem statystycznym, (b) jest nieprzystosowawcze, (c) jest określane jako nienormalne przez społeczeństwo, w którym żyje tak funkcjonująca jednostka, (d) ujawnia jakieś zniekształcenia percepcyjne czy poznawcze.

B.    Choć dziś badania nad nienormalnym zachowaniem stanowią część psychologii, kiedyś sądzono, że powodują je złe duchy, i nadal są ludzie, którzy wierzą w jego ponadnaturalne przyczyny.

C.    Poszczególne współczesne teorie akcentują nieco różne źródła nienormalnego zachowania.

1.    Teorie psychodynamiczne widzą nienormalne zachowanie jako skutek wewnętrznych konfliktów psychicznych.

2.    Zgodnie z teoriami humanistycznymi nienormalne zachowanie pojawia się zwłaszcza wtedy, gdy człowiek jest nadmiernie wrażliwy na opinie innych ludzi i gdy nie potrafi zaakceptować własnej natury.

3.    Przy podejściu behawioralnym nienormalne zachowanie jest efektem warunkowania klasycznego lub instrumentalnego.

4.    Teorie poznawcze traktują nienormalne zachowanie jako rezultat zniekształconego myślenia.

5.    Podejście psychofizjologiczne oznacza traktowanie nienormalnego zachowania jako wywołanego nieprawidłowościami w układzie nerwowym, zwłaszcza w mózgu.

21.2. DIAGNOZA NIENORMALNEGO ZACHOWANIA

Obecnie coraz częściej dokonuje się diagnozy nienormalnego zachowania za pomocą wydanego przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne podręcznika Diagnostic and Statistical Manuał, Fourth Edidion (Podręcznik Diagnostyki i Statystyki, wyd. czwarte), oznaczanego skrótem DSM-IV. Nie opiera się on na żadnym określonym podejściu teoretycznym, umożliwia jedynie dokonywanie diagnozy na podstawie stwierdzanych symptomów. Używając tego podręcznika, przeprowadza się w odniesieniu do badanego oddzielną diagnozę na każdej z pięciu osi.

1.    Oś I dotyczy zespołów klinicznych i uwzględnia takie główne zaburzenia, jak schizofrenia i zaburzenia lękowe.

2.    Oś II dotyczy zaburzeń osobowości, w tym osobowości unikającej i zależnej. Zaburzenia osi II mogą współistnieć z zaburzeniami osi I.

3.    Oś III dotyczy zaburzeń i dolegliwości somatycznych, takich jak astma, cukrzyca i choroby serca. Uwzględnia się je, ponieważ mogą być wzajemnie powiązane z zaburzeniami psychicznymi lub przyspieszać ich pojawianie się.

4.    Oś IV dotyczy stresorów społecznych. Diagnosta wykorzystuje informacje odnoszące się do pozostałych osi oraz uzyskane od pacjenta dane na temat jego aktualnej sytuacji i przeszłych doświadczeń w celu określenia poziomu doznawanego przez niego stresu psychologicznego.

5.    Oś V to ogólna ocena poziomu funkcjonowania danej osoby. Ocena 90 oznacza minimalne nasilenie niepokojących symptomów, a ocena 1 - maksymalne niebezpieczeństwo, jak w przypadku osoby skrajnie gwałtownej, która stanowi zagrożenie dla innych ludzi.

21.3. ZABURZENIA LĘKOWE

Zaburzenia lękowe oznaczają odczuwanie przez człowieka lęku - napięcia, zdenerwowania, strachu, niepokojącego pobudzenia. DSM-IV dzieli zaburzenia lękowe na pięć głównych kategorii.

1. Fobia jest uporczywym, irracjonalnym, silnym strachem przed konkretnym obiektem, rodzajem działania czy typem sytuacji. Są trzy główne rodzaje fobii. Fobia prosta to nieuzasadniony strach przed jakimiś zwierzętami, jak pająki czy węże, przed wysoko położonymi miejscami, przed ciemnością. Fobia społeczna to silny strach przed krytyką ze strony innych, prowadzący do unikania ludzi. Agorafobia to