264

264 Rozdział 21. Psychopatologia

21.4. ZABURZENIA NASTROJU

Zaburzenia nastroju są silnymi zakłóceniami stanu emocjonalnego człowieka. Szczególnej uwagi wymagają dwa rodzaje takich zaburzeń.

1.    Depresja wielka charakteryzuje się poczuciem przygnębienia, zniechęcenia i beznadziei. Istnieje kilka typów depresji. Depresja egzogenna jest reakcją na czynniki zewnętrzne (środowiskowe). Depresja endogenna natomiast jest reakcją na czynniki wewnętrzne (fizjologiczne), takie jak brak równowagi w zakresie różnych neuroprzekaźników. Depresję pierwotną stwierdza się wówczas, gdy stanowi ona podstawowy problem medyczny, depresję wtórną- wtedy, kiedy wywołało ją inne zaburzenie. Depresja inwolucyjna wiąże się z podeszłym wiekiem. Depresja pourodzeniowa zdarza się u niemowląt i może trwać od 5 tygodni do roku.

2.    Zaburzenie dwubiegunowe (nazywane także maniakalno-depresyjnym) to naprzemienne występowanie objawów depresji i manii. Gdy osoba cierpiąca na takie zaburzenie wchodzi w fazę maniakalną, dominującym objawem staje się nieposkromiona euforia. Człowiek jest wtedy bardzo pobudzony, ekspansywny i nadmiernie aktywny. Często wierzy w swoje nieograniczone możliwości i zgodnie z tym się zachowuje.

A.    Wyjaśnienia zaburzeń nastroju

1.    Psychodynamiczne wyjaśnienie depresji odwołuje się do dostrzeżonej przez Freuda analogii między depresją a żałobą. Freud twierdził, że gdy tracimy kogoś, kogo kochaliśmy, często doświadczamy wobec tej osoby ambiwalentnych uczuć. Możemy nadal ją kochać i zarazem odczuwać wobec niej gniew za to, że nas opuściła. Jeśli tak jest i jeśli jakieś właściwości tej osoby uznaliśmy za własne, możemy zacząć odczuwać gniew wobec samych siebie. Freud sądził, że ten skierowany do wewnątrz gniew stanowi główne źródło depresji.

2.    Teorie uczenia się tłumaczą depresję tym, że doznający jej ludzie otrzymywali mniej nagród, a więcej kar niż osoby niedepresyjne.

3.    Zgodnie z wyjaśnieniem poznawczym depresję wywołują automatyczne myśli, np. wyolbrzymiające znaczenie niepomyślnych wydarzeń, a pomniejszające znaczenie wydarzeń pomyślnych.

4.    Humanistyczno-egzystencjalne wyjaśnienie depresji zakłada, że wynika ona z braku jasnego celu i poczucia sensu życia.

5.    Wyjaśnienia psychofizjologiczne wiążą depresję z nienormalnie niskim poziomem pewnych neuroprzekaźników. Jedna z tego rodzaju teorii przywiązuje wagę do poziomu noradrenaliny, inna - do poziomu serotoniny.

B.    Samobójstwo

1.    Choć samobójstwo samo w sobie nie jest zaburzeniem (lecz czynem), może być rezultatem depresji.

2.    Częstość samobójstw popełnianych w różnych krajach jest rozmaita. W Stanach Zjednoczonych zdarza się ich ok. 31 000 rocznie, przy czym występują z częstością 12,8 na 100 000 ludzi. Liczbę podejmowanych prób samobójczych szacuje się na 250 000 - 600 000 rocznie. Na każde samobójstwo przypada prawdopodobnie 10 lub więcej nieudanych prób, Próby takie podejmują częściej kobiety, głównie młode, wybierające takie sposoby odebrania sobie życia, jak zażycie dużej dawki środków nasennych czy podcięcie żył, i dokonujące tego w okolicznościach, w których prawdopodobne jest uzyskanie ratunku; stwierdza się u nich na ogół zaburzenia dystymiczne, dominującym afektem jest depresja połączona z gniewem, a motywem samobójstwa - pragnienie zmiany sytuacji życiowej; w szpitalu osoby takie szybko wychodzą ze złego stanu psychicznego, są zadowolone, że przeżyły, i obiecują nie ponawiać prób samobójczych. Natomiast udane samobójstwa popełniają częściej mężczyźni, wybierający bardziej radykalne środki - np. użycie broni palnej lub skok z wysokości; ryzyko takich samobójstw wzrasta z wiekiem; dominującym afektem jest depresja połączona z poczuciem beznadziei, a motywem - pragnienie śmierci.