26 (600)

Środki, dzięki którym odróżniamy jeden znak od drugiego, nazywane są wyróżniającymi cechami znaku. Jest to koncepcja o dużej wadze analitycznej i jeszcze do niej powrócimy. Można tu tylko nadmienić, że nieczytelny charakter pisma jest czynnikiem, który zamazuje cechy wyróżniające liter.

Za każdym razem, kiedy coś komunikujemy, musimy dokonać wyboru znaków z paradygmatu. Słowa to też paradygmaty — słownictwo polskie* czy angielskie to paradygmat. Słowa są też kategoryzowane w inne, bardziej konkretne paradygmaty: paradygmaty gramatyczne (rzeczowniki, czasowniki), paradygmaty praktyczne (język dziecka, język prawny, język miłości, przekleństwa) lub paradygmaty dźwiękowe (słowa, które się rymują — mówić, lubić, zgubić** itp.). Do analizy znaków, należących do określonego paradygmatu, de Saussure używał trzech określeń. Są to: Sn, Sr i Sd. S przez konwencję wskazuje na dany paradygmat, a -n, -r i -d są cechami wyróżniającymi jego poszczególne elementy składowe.

Inne przykłady paradygmatów to zarówno sposoby zmian ujęcia dokonywane w studiu telewizyjnym: cięcie, zlewanie się z sobą dwóch scen, stopniowe zanikanie bądź pojawianie się obrazów, zamazanie obrazu itp., jak też typy nakryć głowy (kapelusz, czapka, beret, stetson***), model krzeseł, którymi meblujemy sobie salon, typ samochodu, którym jeździmy, oraz kolor, na który pomalowaliśmy drzwi wejściowe do naszego domu. Wszystkie z tych wyborów to wybory parady gma tyczne, a ich znaczenie determinowane jest głównie przez znaczenie tych elementów, które zostały odrzucone. Podsumować można to stwierdzeniem: „Tam, gdzie jest wybór, jest i znaczenie, a znaczenie tego, co zostało wybrane, określa się przez znaczenie tego, co wybrane nie zostało”.

⁰ SYNTAGMY

Kiedy już z paradygmatu zostanie wybrany jakiś element, zazwyczaj łączy się on z innymi. Kombinację taką nazywamy syntagmą — jest to układ złożony z dwóch lub więcej elementów, należących do jednego paradygmatu. Tak więc słowo napisane na kartce papieru to syntagma wizualna, składająca się z sekwencji paradygmatycznych wyborów (wybór liter z alfabetu). Zdanie to syntagma słów. Nasz strój to syntagma

* Termin: „polskie” został dodany — przyp. tłum.

** W tłumaczeniu użyto słów, które rymują się w języku polskim — przyp. tłum. *** Stetson — miękki kapelusz filcowy z szerokim rondem — przyp. tłum.

KOMUNIKACJA, ZNACZENIE, ZNAK 81

: - WSTĘP DO BADAŃ NAD KOMUNIKOWANIEM