symbol013

26

Wróćmy do redundancji hierofanii, o której G. Durand mówi, że dzięki powtarzaniu rozjaśnia jeden symbol przez drugi (Durand 1986, 26). W odniesieniu do bachelardowskiego rozumienia Żywiołu wody oznacza to, że nie można poprzestać na jednym z aspektów jej niesemantycznych znaczeń. Opisać należy wszystkie potencjalne rodzaje przeżyć ludzkich: kosmogonię - narodziny - płodność, oczyszczenie - ofiarę i wreszcie doświadczenie śmierci. Idąc w odwrotnym kierunku, symbolikę wody w tanatologii, wyjaśniałaby symbolika oczyszczenia, która z kolei jest redundantna w stosunku do akwatycznej kosmogenezy. Jedynie takie historyczne spojrzenie na poszczególne hierofanie akwatyczne pozwoli umieścić je w pewnej całości mitologicznej (Benedyktowicz 1980, 32).

3.2. Typy STRUKTUR mitycznych

Metoda fenomenologiczna umożliwia podstawowe zrozumienie niesemantycznej warstwy symboliki. Pomiędzy rozumieniem podstawowym a krytycznym jest jednak miejsce dla stworzenia głównych typów przekazów mitycznych, ze względu na obecność w symbolu również aspektu semantycznego. Ta językowa artykulacja nie tłumi wszakże związku między symbolizmem i "świętym uniwersum" lecz, przeciwnie, zakłada go. Proces hermeneutyczny nie mógłby wejść na właściwą drogę, gdyby jego mediacje nie były uzasadnione przez bezpośrednie związki między wyglądem i znaczeniem hierofanii (Ricoeur 1989, 146).

W typologii struktur mitycznych chodziłoby o uporządkowanie wielości i różnorodności symboli z wybranego ich zakresu. Elementy akwatyczne, jeśli występują w kosmogonii, oczyszczeniu czy tanatologii, nie zawsze muszą mieć jednakowe natężenie i rolę "w bytowaniu mitycznym" społeczeństwa. Odkrywane różnice międzykulturowe skłonią nas do rozpatrywania sensu mitycznego, jako pewnego zalecenia, jak interpretować i wyjaśniać symbol religijny (Ricoeur 1989, 179).

Fenomeny sacrum akwatycznego opisane na poprzednim etapie procesu, teraz włączone zostaną w szerszy kontekst sytuacyjny. Analizie poddane zostaną zachodzące pomiędzy nimi relacje.

W efekcie będzie można uporządkować mity w ten sposób wyróżnione, w synchroniczne grupy, które charakteryzuje podobna redundancja strukturalna (Durand 1986, 67) . Trzeba prży tym podkreślić, że pojęcie "kontekstu" odnosi się do wewnętrznej sytuacji mitu, nie zaś do jego referencji, a więc funkcji realizowanej w określonych sytuacjach i kontekstach kulturowych (Ricoeur 1989, 90).

Jak powiedziano wcześniej, ograniczenie w części nawet rozważań hermeneutycznych do prahistorii, powoduje iż winny one poszukiwać "meta-mitologii". Na obecnym etapie rozwoju polskiego religioznawstwa archeologicznego nie możemy jeszcze tak szczegółowo odtwarzać wizji świata i człowieka, jak czynię to w etnografii J. i R. Tomiccy (Tomiccy 1975). W ramach przyjętej przez nas metody, zataczamy dopiero pierwsze koło od rozumienia podstawowego przez wyjaśnianie, do wyższych poziomów zrozumienia. Proponowane struktury muszę zatem w jak największym stopniu odzwierciedlać dialektykę "mitycznego bytowania" społeczeństw.

Z odkrytymi dzięki temu śladami wierzeń, porównywać będzie można innego typu symboliki (np. uranicznę, tellurycznę itd.).

Tytułem roboczej hipotezy winniśmy opracować rodzaj morfologii głównych "figur" z udziałem Żywiołu wody. U kresu etapu fenomenologicznego ROZUMIENIA będzie już można powiedzieć ku jakim horyzontom kieruje się cały łańcuch omówionych symboli. Za-chodzęce pomiędzy nimi relacje ukażę, kiedy mamy do czynienia z pełnę artykulację symboliki akwatycznej (od kosmogenezy do tanatologii) i jej dynamizmem, kiedy zaś występuje ona w postaci szczętkowej lub zastępiona zostaje innego typu wyobrażeniami mitycznymi (np. Żywiołem ognia).

Przykłady takich analiz odnajdujemy w "Symbolice Zła" P. Ri-coeura (Ricoeur 1986), nieadekwatnej merytorycznie, lecz wysoce pomocnej ze względów metodologicznych. Cięg symboli zła ujmuje Ricoeur w dialektyczne struktury. Pomiędzy dwoma podstawowymi mitami: "pierwotnego chaosu" i "eschatologicznym" zachodzi fundamentalna różnica. W pierwszym z nich (dramatycznym) , zło zostaje zniszczone boskim aktem stworzenia (mitologia Asyrii), w drugim zaś wyłania się po zakończonym stworzeniu, doprowadzajęc do upadku człowieka (mit judaistyczny). Idea konieczności zbawienia od grzechu zyskuje pełnę rozpiętość dopiero w tych kos-mogoniach, z których zostaje wyeliminowany "dramat" stworzenia (Ricoeur 1986, 164). Dialektyczna myśl Ricoeura wskazuje kierunek, którym w tego typu rozważaniach postępować. Odnaleźć należy wpierw "figury" binarne (opozycyjne), by pomiędzy nimi umieszczać typy pośrednie, albowiem symbol nabiera dla nas znaczenia tylko wtedy, gdy odróżniony jest od innego - przeciwstawnego. Nie może on występować w izolacji, lecz musi stanowić element szerszego układu (Leach, Greimas 1989, 62). Wspomniana binarność