26 (687)

Stopień zgodności praw i teorii ekonomii politycznej z rzeczywistym procesem gospodarczym

Po praktycznej identyfikacji kategorii ekonomicznych można przystąpić do weryfikacji praw i teorii ekonomii politycznej. Dokonuje się tego przez konfrontację ich z rzeczywistym przebiegiem procesu gospodarczego i przez stwierdzenie zgodności z prawidłowościami występującymi w tym przebiegu. Zgodność ta jednak nigdy nie może być całkowita. Po pierwsze, praktyczna identyfikacja kategorii ekonomicznych, które występują w prawach i teoriach ekonomii politycznej, jest tylko przybliżona i w pewnym stopniu nawet dowolna (zawiera pewien element konwencjonalności). Po drugie — co jest ważniejsze — prawa i teorie ekonomii politycznej, nawet na niskim szczeblu abstrakcji, wyrażają tylko istotne relacje między kategoriami ekonomicznymi. Natomiast rzeczywisty przebieg procesu gospodarczego jest całkowicie konkretny. Obok elementów istotnych, które znajdują wyraz w teoretycznych sformułowaniach nauki, zawiera mnóstwo, bardziej lub mniej ważkich, elementów przypadkowych.

y Dlatego, jak wiemy, prawa ekonomiczne działające w rzeczywistym procesie gospodarczym mają charakter stochastyczny, przejawiają się tylko przy masowym powtarzaniu działań ludzkich, stanowiących składniki procesu gospodarczego; dopiero działanie prawa wielkich liczb uwydatnia te prawa. Wskutek tego weryfikacja praw i teorii ekonomii poli-tyczńej'lhożliwa jest tylko w konfrontacji z masowymi procesami zachodzącymi w rzeczywistości, a nie z indywidualnym przypadkiem. Jednak i taka konfrontacja może tylko prowadzić do ustalenia przybliżonej zgodności z prawidłowościami występującymi w rzeczywistości, gdyż prawidłowości te, nawet w zjawiskach masowych, zawierają zawsze pewien składnik przypadkowy, zakłócający działanie praw ekonomicznych³⁹. W rezultacie powstaje pytanie, jaki stopień zgodności twierdzeń nauki z rzeczywistym przebiegiem procesu gospodarczego wystarcza, aby uznać te twierdzenia za sprawdzone. Jest to wspomniane już poprzednio zagadnienie wymaganego stopnia zgodności.

Weryfikacja statystyczna

W związku z tym należy rozróżnić dwa rodzaje weryfikacji zależnie od natury - składnika przypadkowego, wywołującego brak całkowitej zgodności między twierdzeniami nauki a rzeczywistym przebiegiem procesu gospodarczego. Jeżeli badany proces gospodarczy jest ilościowo

³⁹ Zob. O. Lange, Teoria statystyki, Warszawa 1952, s. 20-21.

8. Ekonomia polityczna

113