29 (547)

ad

wie, podczas gdy w starszym zauważamy jeszcze wahanie. Inną. zastępczą głoskę słyszy się w Wielkopolsce, mianowicie zredukowaną samogłoskę u, a więc ławka (uafka), miał (rhau). Zauważyć należy, że na pierwszym miejscu opisana głoska zastępcza nie uderza słuchu jako coś innego niż zwykłe ł, przynajmniej na razie, tymczasem druga odmiana, niezgłoskowe *, od razu wpada w uchcni odczuwana jest jako coś odrębnego przez osoby wymawiające zwykłe, nie zredukowane ł.

§40. Odmiany bezdźwięczne półotwartych ustnych

Wymienione dotąd głoski półotwarte ustne zdarzają się częściowo i w odmianie bezdźwięcznej, gdy się znajdą w odpowiednich warunkach sąsiedztwa. Będą to głoski:

H r jak w wyrazach krtań, Piotrków, trwać,

2.    i jak w wyrazie krwi (kf/t),

3.    I jak w wyrazie plwać (plfać), myśl, przy czym osoby wymawiające w ogóle X w tych wyrazach oczywiście będą miały:

4.    \\

Odpowiednio do dźwięcznego ł mamy:

5.    fo j^ak w wyrazach: płci, płciowy, umysł. \/

Osoby, wymawiające na miejscu ł inne głoski zastępcze, będą miały-także odpowiednie do tych zastępczych bezdźwięczne.

§41. Uwagi ogólne o samogłoskach

Głoski takie, jak a, e, i, o, -u, y, ą, ę, nazwaliśmy już poprzednio głoskami otwartymi, gdyż ze stanowiska wytwarzania odznaczają się one w porównaniu z trzema pierwszymi grupami: zwartymi, szczelinowymi i półotwartymi, największym rozwarciem, czyli największym oddaleniem od siebie narządów mowy w jamie ustnej. Będziemy jednak musieli i w obrębie tej jednej grupy odróżnić jeszcze kilka stopni tego' oddalenia.

Gdybyśmy teraz chcieli, podobnie jak przy spółgłoskach, przeprowadzić podział samogłosek według miejsca artykulacji, znaleźlibyśmy się w kłopocie. Wiemy o tym, że każda głoska jest wytworem całego szeregu artykulacji (§18) i jest w tym znaczeniu złożona, przy każdej spółgłosce mogliśmy jednak wskazać na jedną artykulację, którą uważaliśmy za najważniejszą, i dlatego na jej zasadzie mogliśmy daną głoskę nazwać tak lub inaczej, wargową, zębową, czy też środkowojęzykową. Z samogłoskami rzecz się ma o tyle inaczej, iż przy nich nie można wskazać na jedną Artykulację, jako najważniejszą, jako jej specyficzne „miejsce artykulacji”, musimy natomiast, chcąc dać dokładny opis głoski, prawie w równej mierze uwzględniać położenie wszystkich trzech ruchomych narządów nasady: podniebienia miękkiego, języka i warg.