FizykaII19901

193

Podczas gdy fizykalna strona powstawania samogłosek jest dostatecznie wyświecona, nie wie się j'eszcze z pewnością, jakim sposobem przez rozmaite położenie jamy gębowej współdźwię-czenie wyższych tonów się odbywa. Że narzędzia mówień,a: gardło, język, wargi, zęby i podniebienie, służą nam do wydawania głosek, niepodlega żadnej wątpliwości, gdyż możemy mówić całkiem bez tonu, a przy szeptaniu, gdzie krtap żadnego tonu nie wydaje, wyraźnie samogłoski wymawiamy. Niektóre spostrzeżenia Czerniaka ¹) są skazówką, że położenie miękkiego jiodniebienia, tudzież naprężenie jego i mniej lub więcej mocne zamknięcie jamy nosowej na tworzenie samogłosek stanowczy wpływ wywiera. Przy wymawianju samogłoski a stoi żagiel podniebienia najniżej, a naprężenie jego i zamknięcie jamy nosowej jest najsłabsze. Podniebienie wznosi się z coraz mocniej-szem zamknięciem jamy nosowej przy e, o, u, ?, stojąc najwyżej przy wymawianiu tej ostatniej samogłoski.

Spółgłoski nie są brzmienia samoistne, lecz są to tylko tamy czyli zwątlenia albo raczej upóźnienia tonu, które przy lozpo-czynaniu lub zamykaniu samogłoski, albo wreszcie jako szmer słyszeć się dają. Według Briickego²) dzielą się spółgłoski w miarę zetknięcia się ze sobą dwóch narzędzi mówienia i według miejsca, w którem one jamę gęby zatykają, na trzy szeregi. Na ich czele stoją spółgłoski nieme (mutae) ł, k. Do pierwszego szeregu należą: b, f, ®, w, m. Tu wspomnione zatykanie albo odbywa się obydwiema wargami, albo za pomocą jednego rzędu zębów i warg. P powstaje przez raptowne otworzenie ust, przedtem mocno zamkniętych, podczas gdy prąd powietrza z krtani przez otwarte usta uchódzi. Tak samo 'powstaje b, tylko usta trochę mniej są naprężone i otwieranie ich odbywa się nieco spokojniej. Do wymówienia f przykłada się dolną wargę do górnych zębów przednich (siekaczów), i przesyła przez nie mierny prąd powietrza, i t. d. Przy w następuje zarazem tamowanie tego prądu i mocniejsze zatkanie otworu ust, zbliżające tę spółgłoskę do b. Nareszcie m powstaje, gdy wygłaszanie samogło-

Fizyka T. II. 25

1

Czerniak, Sitzungsbericlite d. Wiener Akademie, T. 24, str. 4.

2

' ) Ludwig, Łękrlnicli der Pliysiologie, str. 5S9.