DSCF5596

252 Podtyp: skorupiaki — Crustacea

jest wydzielany przez organizm, podczas gdy w drugim przypadku powstaje ze sklejonych wydzieliną ziarenek piasku (Decapoda).

Organami wzroku, ściślej fotoreceptorami, są u skorupiaków oczy złożone oraz położone centralnie proste oko naupliusowe. Oczy złożone mogą być osadzone na słupkach ocznych ruchomych (Anostraca, Decapoda, Mysidacca, Euphausiacea), bądź nieni-rhnmyt-h (niektóre Cumacea), albo też umieszczone są na bocznej powierzchni głowy jako tzw. oczy -siedzące” (np. Amphipoda, Isopoda, Notostraca). Para oczu złożonych może się zlewać u niektórych skorupiaków w jedno nieparzyste, centralnie położone oko (Cladocera, niektóre Amphipoda — np. Oedicćrotidae, Exoedicerotidae). Oko naupliusowe, zwane też niekiedy środkowym* bierze nazwę od pierwszej postaci larwalne) Crustacea — nauplius. Na ogol u grup skorupiaków, u których ta postać larwalna nie występuje nie ma oka naupliusowego. typowe oko naupliusowe składa się z. 3 fotorecepcyjnych lednostek (ocelli), z których każda ma kilka komórek fbtoreeąpcyjąyęh (retinalnych) osadzonych w tzw. kubku pigmentowym (ryc. 197.A). Oko naupliusowe jest jedynym organetif fotorecepcyjnym u takich -grap,-jak Copepoda, niektóre Ostracoda, Cirripedia. Oczy złożone (inaczej fasetkowe) (ryc. 197.B) występują u większości pozostałych skorupiaków, jednak wiele jest grup (pasożytniczych, głębinowych, podziemnych), u których oczy są zupełnie zredukowane.

Oczy złożone zbudowane są z licznych, niekiedy bardzo licznych foterecepeyyayeh elementów — omatidiow. Każde ofoatidhim pokryte heksagonalną warstewką rogówki ma stożek krystaliczny otoczony wytwarzającymi go 3-5 (zwykle 4) komórkami oraz, poniżej, zawiera od kilku do kilkunastu komórek nerwowych .(komórki siatkóweczki), będących właściwymi fotoreceptorami, z których wychodzą włókna nerwu wzrokowego. Liczba omatidiów oczu złażonych u skorupiaków waha się w szerokich granicach — od ok. 20 (np. u niektórych stonogów) do kilkunastu tysięcy u homarów. Akomodacja takiego oka do widzenia obiektów w różnej odległości nie jest możliwa, bowiem soczewki, a więc warstewka rogówki i stożek krystaliczny, mają stałe położenie. Niemniej oczy złożone na słupkach ocznych potrafią rozróżnić wielkość i kształt, a także kolory. Oczy pośredniczą w przekazywaniu neurohormonalnej informacji do kurczących się lub rozszerzających się chromatoforów dla dostosowania się barwy ciała do podłoża. U równonogów i obunogów oczy złożone „siedzące” mogą się składać z bardzo niewielu omatidiów leżących w pewnej odległości od siebie.

W obrębie jednego gatunku obserwowano znaczną zmienność osobniczą; podziemne populacje gatunków, żyjących zwykle w wodach powierzchniowych (np. Asellus aąuaticus z Isopoda czy Synurella ambulans z Amphipoda żyjące w studniach) mają często zredukowaną liczbę omatidiów w oczach złożonych lub w ogóle tracą oczy.

Układ dokrewny. Złożony układ dokrewny skorupiaków zawiaduje funkcjonowaniem narządów rozrodczych, procesami linienia i zmianami ubarwienia. Wydzielina gruczołów radrogenowych, usytuowanych na powierzchni jąder lub nasieniowodów, stymuluje spermatogenezę i pojawianie się cech samczych, a hormony wytwarzane przez jajniki regulują rrrhy taminr W słupkach ocznych skorupiaków dziesięcionogich (Decapoda) skupienia komórek neuro9ćkfecyjńych, zwane organem (gruczołem) X, wytwarzają różne hormony, które wzdłuż aksonów tych komórek wędrują do zbiorniczka też położonego w słupku ocznym, tzw. gruczołu zatokowego, skąd przedostają się do hemolimfy. Jeden z tych hormonów hamuje linienie, inny blokuje działanie gruczołu -androgenowego. U nasady czułkow lub szczęk położony jest gruczoł Y, którego komórki wytwarzają hormon linienia — ekdyzon. Natomiast również w słupku ocznym i w tylnej części mózgu (rfjitoceręfcrii m) wytwarzane są hormony aktywizujące lub hamujące ruch pigmentu w komórkach barwnikowych leżących pod nabłonkiem; neurosekrecja tych hormonów pozwala na szybkie przystosowywanie się ubarwienia skorupiaków do podłoża.

Układ pokarmowy i odżywianie. Przewód pokarmowy skorupiaków jest typową dla wszystkich Arthropoda, stosunkowo prostą rurą, biegnącą od położonego po brzusznej stronie głowy otworu gębowego do otworu odbytowego, znajdującego się zwykle po brzuszne) stronie tclsonu. Ektodermalna kutykula wyściela jelito przednie (stomodeum) oraz jelito tylne (proktodeum), natomiast jelito środkowe (mczenteron) jest wysłane nabłonkiem endoder-malnym. W czasie linienia odrzucana jest również cndodermalna wyściółka przedniej i tylnej części jelit Crustacea. Jelito przednie u Malacotuaca tworzy tzw. żołądek żujący o mniej lub bardziej złożonej budowie; zwykle takt żołądek ma część przednią

—    kardialną, z chityuowymi, zcsklcrotyzowanymi powierzchniami trącymi i ząbkami* służącą do rozdrabniania już połkniętego pokarmu i część tylną

—    pyioryczną, do odsiewania cząstek mniejszych od większych przez szczeciny filtrujące (ryc. 198). Jelito środkowe jest krótkie lub długie, zależnie od rodzaju trawionego pokarmu. Do tej części jelita uchodzą