20

raczej za jej ograniczeniem. Jeżeli dzieci nie pracowały, a kobiety nie otrzymywały wynagrodzenia, duże rodziny stawały się obciążeniem ekonomicznym. Ulepszone metody antykoncepcji przyczyniły się do zawierania trwałych małżeństw popartych „uczuciowym indywidualizmem” i odpowiadających modelowi małych rodzin, który jako zasadniczy wzorzec utrzymał się do dzisiaj. Miało to oczywiście istotne konsekwencje dla kobiet, z których większość ma dzisiaj w perspektywie jeszcze dwadzieścia lub trzydzieści lat życia po osiągnięciu przez dzieci dojrzałości i opuszczeniu przez nie rodzinnego domu.

Dyskusje na temat obecnego statusu małżeństwa i rodziny, zarówno wśród socjologów, jak i w popularnej prasie, zwłaszcza gdy chodzi o problemy rozpadu małżeństwa i formy zachowań seksualnych, pozbawione są często właściwego wymiaru historycznego. Rozpad małżeństw był w ubiegłych stuleciach zjawiskiem w Europie bardzo powszechnym, choć następował raczej w wyniku śmierci któregoś z małżonków niż rozwodu. Niektórzy komentatorzy twierdzą, że względna liczba dzieci z „rozbitych małżeństw” była niegdyś równie wysokajak dzisiaj. W pewnych krajach i w pewnych okresach stosunkowo niedawnej historii Europy stosunki przedmałżeńskie były dla obu płci zjawiskiem normalnym i nie stanowiły przeszkody dla późniejszego małżeństwa, równie wysoki lub nawet wyższy niż dzisiaj był procent dzieci nieślubnych. Współczesne tendencje w małżeństwie, rodzinie i seksualności występują oczywiście w zupełnie innym kontekście, który staram się ukazać w niniejszej książce, przede wszystkim jednak należy sobie uświadomić, że pod niektórymi względami dokonujące się procesy wcale nie są tak jednolite, jak mogłoby się wydawać.

W większości krajów zachodnich liczba rozwodów wyraźnie wzrosła w ciągu ostatnich dwudziestu kilku lat, co

Tabela 3. Liczba małżeństw i rozwodów (w tysiącach) oraz rozwodów na sto małżeństw w latach 1950-1980

	1950	1960	1970	1975	1980
Francja
śluby	331	320	394	387	334
rozwody	35	30	40	67	91
rozwody na 100 ślubów	11	9	10	17	27
Wielka Brytania
śluby	408	394	471	429	418
rozwody	30	23	62	129	160
rozwody na 100 ślubów	7	6	13	30	38
Stany Zjednoczone
śluby	1675	1523	2159	2127	2390
rozwody	387	393	708	1026	1189
rozwody na 100 ślubów	23	26	33	48	50

Źródło: Michael Anderson: Qiumlilalive liulicator.* of Family Chtmue. w: M. Anderson. Sodology oftlte Family. Harmondswortb 1980: United Nałions Stałistical Yearbook, 1984.

pokazuje tabela 3 dla kilku wybranych krajów. W ćwicrćwie-cztiod 1950 do 1975 roku liczba rozwodów we Francji zwiększyła się o 40% jako wartość minimalna na skali i o 400% w Wielkiej Brytanii jako wartość maksymalna. Wszystkie tego rodzaju statystyki należy jednak traktować dość ostroż-

143