2 formy stadialne

udziału w przestępstwie k.k. obejmuje ogólną nazwą „Formy popełnienia przestępstwa” (rozdział II). Składają się na nie zarówno stadia realizacji przestępstwa (formy studialne), jak i formy współdziałania osób w przestępstwie (zwane formami zjawiskowymi).

§ 1. Formy stadialne

1. Usiłowanie I

Podstawową formą studialną przestępstwa jest usiłowanie. Według zawartej w art. 13 § 1 k.k. definicji ustawowej: „Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje”.

Zamiar popełnienia przestępstwa to według art. 9 § 1 k.k. zarówno zamiar bezpośredni, jak i ewentualny. W doktrynie prawa karnego okresu międzywojennego toczył się spór, czy jest możliwe usiłowanie przestępstwa z zamiarem ewentualnym, a to dlatego, iż pojęciowo trudno uznać, że sprawca usiłuje popełnić czyn zabroniony, jeżeli tego nie chce, a tylko z taką możliwością się godzi. Przeważył pogląd, iż możliwe jest usiłowanie zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym, gdyż różni się ono od dokonania jedynie brakiem skutku, nie zaś stroną podmiotową przestępstwa. Tak np. jeżeli podczas pijackiej awantury, kierując się motywem zemsty, sprawca zadaje drugiemu jej uczestnikowi szereg silnych ciosów nożem w klatkę piersiową i nie reaguje na utratę przytomności oraz silne krwawienie ofiary, to w wypadku zgonu może odpowiadać za zabójstwo w zamiarze ewentualnym. Trzeba bowiem przyjąć, że w tych warunkach godził się z realną możliwością jego śmierci. Trudno natomiast byłoby uzasadnić racje uchylenia odpowiedzialności za usiłowanie zabójstwa w zamiarze ewentualnym, gdyby życie śmiertelnie rannego na skutek nieprzewidzianej przez sprawcę szybkiej pomocy lekarskiej, wezwanej przez sąsiadów, zostało uratowane.

Drugi element ustawowej definicji usiłowania — zachowanie się sprawcy — jest określeniem ogólnym, które oznacza dopuszczalność usiłowania nie tylko w formie działania, lecz także zaniechania. Rzecz jasna, usiłowanie najczęściej polega na działaniu zmierzającym do dokonania, ale ustawa nie wyklucza zaniechania. Ta forma usiłowania nie budzi wątpliwości przy przestępstwach skutkowych, albowiem w pełni możliwe jest nicnastąpienic skutku, do którego wywołania sprawca przez celowe zaniechanie zmierzał (np. uratowanie niemowlęcia, które matka pozostawiła bez opieki w zamiarze jego uśmiercenia; zapobieżenie przez osobę trzecią katastrofie, którą dróżnik chciał spowodować, nic przestawiając zwrotnicy kolejowej z zajętego na wolny tor).

Trzeci element w definicji usiłowania stanowi bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa. Jest to zagadnienie o dużym znaczeniu praktycznym, którego rozstrzygnięcie przesądza o odpowiedzialności karnej.