2

Początek złotej epoki

Zadziwiające jest to, jak systematycznie przygotowywano społeczeństwo na ten moment: najpierw przez wymazanie zniewagi doznanej od Partów, później przez udekcję członków senatu, w końcu przez ogłoszenie ustaw dotyczących zasad mo-rulnych (18 rok przed Chr.). Konsekwentnie wprowadzanymi do programu święta hastami stały się męstwo (virtus), zwyczaj przodków (mos maiorum) i błogosławieństwo posiadania dzieci oraz związane z nimi wszystkimi wizje. Dzięki zachowanej w szczęśliwy' sposób inskrypcji, zawierającej protokół święta, a także dzięki napisanemu na tę okazję oficjalnemu poematowi Horacego (ęarmen saecalare) zyskujemy możliwość prześledzenia planu i sposobu współdziałania osób. uczestniczących w święcie. Główne zarysy opracowało kolegium piętnastu kapłanów (XV' viń sacris lii i ii melis) pod przew(xlnictwem Augusta i Agryppy. Obaj, by móc kierować pracami, pozwolili się wybrać przełożonymi (magistri) tego kolegium na 17 rok przed ( In G. Atejusz Kapiton, specjalista od prawa sakralnego, opracował na podstawie przyjętych założeń obszerny ceremoniał. Korzystał przy tym z prac Warrona. Program zapowiadał długie uroczystości wstępne, właściwe trwające trzy' dni świę-Im >raz wieńczące całość wielodniowe igrzyska wszelkiego rodzaju.

I leroldowie w tradycyjnych strojach już kilka miesięcy wcześniej roznosili wieść o „święcie, którego jeszcze nikt nie oglądał i nie będzie oglądał” (Sweto-iiiiis.:, Żywoty Cezarów, Boski Klaudiusz 21; tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska).

W świątecznym roku wybito monety (ryc. 132), na których rewersie przedstawił mo owych posłańców, na awersie zaś odmłodzoną głowę ubóstwionego Cezara w wieńcu wawrzynowym i umieszczony powyżej symbol oczekiwanej latem komety. Było to wyraźne przypomnienie gwiazdy Juliuszów (sidus lulium) i zdarzeń spiied dwudziestu siedmiu lat, kiedy to młody Oktawian po raz pierwszy' pojawił się na scenie publicznej. Ale o ile wówczas jego oblicze przedstawiano na podobieństwo przybranego ojca, o tyle teraz uczyniono odwrotnie!

Wybrane grupy ludności ćwiczyły przebieg ceremonii. Krótko przed rozpoczę-i urn święta członkowie kolegium piętnastu kapłanów (quindecimviri), wśród kto-ryt h był również sam princeps, rozdzielali środki pokutne i oczyszczające (suffi-

132. Dc nur M. Sankwlniusza, Rzym, 17 r. przed Chr. a) „Boski Juliusz C 'czar" (ilieio (wirus) z uwiazd;| juliuszów (udm iwlmm). h) Posłaniec w archaizowanych szatach z nurom iii) laski) herolda.

133.    Aureus L. Mesciniusza Rufusa, Rzym, 16 r. przed Chr. Przed rozpoczęciem święta wiokciwcil" August osobiście rozdziela środki oczyszczające (suffimenta).

134.    Denar G. Antystiusza Wetusa, Rzym, 16 r. przed Chr. Przypomnienie legendarnego it.iki nu z Gabiami: ofiara ze świni według archaicznego rytuału.

mentó), m.in. siarkę, żywicę ziemną i pochodnie, za pomocą których każdy nilu! i«, oczyścić w prywatnym rytuale. Uroczysty obraz, w którego stworzeniu nicMnnl > nie pomagał sam August, wywierał duże wrażenie. Fakt ten przypominała tnonela wybita w rok po święcie (ryc. 133). W dzień przed rozpoczęciem ceremonii na Awentynie kapłani uroczyście przyjmowali od ludu pierwociny plonów, . hi >. i. lasolę itp. (jakby mieli do czynienia z rolnikami, a nie z całkowicie już oderwanymi od tradycji mieszkańcami miasta), które później w czasie święta zostały ponownie rozdane. Ludność uczestniczyła bezpośrednio także we właściwym rytuale. Nawet osobom niezwiązanym węzłem małżeńskim, którym nowe zarządzenia ziihiani.ily odwiedzania teatrów i uczestnictwa w obrzędach, pozwolono przyjść, kici ti| |< się ogłoszonym przez princepsa wskazaniem: propter religionem - „ze względu na religię”.

Święto wypełniały wspaniałe plastyczne inscenizacje organizowane koleino przy różnych świątyniach i miejscach kultu. Idee ceremonii i pieśni wiekowej (, <ir men saeculare) dowodzą, że w obrzędzie, częściowo przypominającym prastuie ly tuały, nie chodziło już, jak we wcześniejszych świętach wiekowych, o pogodzenie się z bogami chtonicznymi, lecz o prośbę urodzaju i odrodzenia, a więc o rcli);i|ii | gloryfikację nowej moralności i nowego państwa. Podczas trzech nocnych cerenu ■ itii złożono ofiary Mojrem, Ejletyi i Matce Ziemi (Terra Mater). Pierwszej noi y Mojry otrzymaj dziewięć owiec i dziewięć kóz. W czasie ich składania August te cytował wzbogaconą archaicznymi zwrotami modlitwę za Cesarstwo (/mpnimii) i majestat (nuiiestas) rzymskiego ludu, szczęście, zwycięstwcri zdrowie narodu 01.1/ legionów, za rozszerzenie granic państwa, za kolegia kapłańskie i w końcu także i siebie samego, swój dom i rodzinę. W czasie dwóch kolejnych nocy modlono się do Ejletyi jako „położnej” oraz Matki Ziemi jako bogini urodzaju. Jej to właśnie August ofiarował własnoręcznie prośną maciorę. Nikt z obecnych nie mógł zapo mnieć takiej sceny! Wspomnienie jednej z archaicznych ofiar ozdobiło później se rię monet (ryc. I 34).

Nie mniej wrażeń niż nocne widowiska niosły w sobie podniosłe inscenizacje dzienne. Pierwszego dnia na Kapitolu składano ofiary Jowćsźowi, drugiego dnia Ju

17 1