27

z osobami uzależnionymi od środków odurzających, pracownicy socjalni wspomagający rehabilitację inwalidów;

-    wymiar sprawiedliwości - działalność kuratorów zawodowych i społecznych, społeczny patronat nad więzieniami, grupy Anonimowych Alkoholików w zakładach karnych;

-    edukacja i wychowanie - część zadań pedagogów szkolnych, poradnie społeczno-wychowawcze, pracownicy socjalni w domach dziecka, świetlice dla dzieci zaniedbanych społecznie;

-    zatrudnienie - pracownie społeczno-zawodowe i wydzielone stanowiska do spraw zatrudnienia osób niepełnosprawnych w biurach pracy, służby pracownicze w zakładach pracy;

-    pomoc rodzinie i jednostce w sytuacjach kryzysowych - poradnie rodzinne, telefony zaufania, grupy samopomocowe.

Z podanych wyżej przykładów form działalności służb społecznych wynika, że pracownicy socjalni są tylko częścią kadr tych służb. Obok nich działają bowiem kuratorzy, pedagodzy szkolni i zatrudnieni w poradniach, wolontariusze z organizacji społecznych i grup samopomocowych itd.

Zadania

pracownika

socjalnego

W polskim ustawodawstwie mówi się, iż „pracownikiem socjalnym może być osoba, która ma odpowiednie kwalifikacje zawodowe, to znaczy ukończoną szkołę pracowników' socjalnych lub studia wyższe o kierunkach: praca socjalna, polityka społeczna, resocjalizaja, socjologia, pedagogika, psychologia lub inne pokrewne”³⁰. Pracownicy ci pracują w placówkach pomocy społecznej, ale „mogą być również zatrudniani w innych instytucjach, a w szczególności w zakładach pracy, szpitalach, ośrodkach opiekuńczo-wychowawczych, leczniczych i w zakładach karnych, wykonując zadania tych jednostek w zakresie pomocy społecznej”³¹.

Przykładem szerszego spojrzenia na zawód pracownika socjalnego jest propozycja autorów francuskich, wedle których pracownicy socjalni to „fachowcy uznani za takich przez ministra do spraw socjalnych, którym po zdobyciu wykształcenia powierza się zadania o charakterze socjalnym, edukacyjnym, psychologicznym lub medyczno-społecznym wobec zbiorowości problemowych”³².

W pracy socjalnej wyodrębnia się różne specjalizacje zawodowe. Na przykład w Polsce w latach siedemdziesiątych sformułowano koncepcję wyróżnienia trzech specjalności: pomoc społeczna, rehabilitacja inwalidów i praca socjalna w zakładzie pracy³³. W Stanach Zjednoczonych tradycyjnie wyodrębnia się grupy pracowników wyspecjalizowanych w posługiwaniu się

Ustawa o pomocy społecznej, w: Dz. U. 1990, nr 87, poz. 506, art. 49, punkt I.

³¹    Op. cit., art. 50.

³²    A. Thćvcnet. J. Dćsigaux, Ijes trinailleurs sociawt, Paris 1985. s. 27.

³³    J Mikulski. Zawód - pracownik socjalny, „Biuletyn TWWP” 1978. nr 6.

V

jedną z podstawowych metod pracy socjalnej: prowadzący indywidualne przypadki (caseworkers), posługujący się metodą grupową (groupworkers) i organizatorzy środowiska. Z kolei we Francji kryterium klasyfikacji zawodów socjalnych jest typ podejmowanych zadań. Na tej podstawie wyróżnia się zawody skoncentrowane na rodzinie (między innymi asystenci w pomocy społecznej, pracownicy rodzinni, doradcy), zawody edukacyjno-wychowawcze (na przykład wychowawczynie małych dzieci, wychowawcy specjalistyczni, pomocnicy medyczno-psychologiczni) oraz zawody realizujące funkcje organizacyjno-animacyjne w pracy socjalnej³⁴.

Zawód pracownika socjalnego, z racji zatrudnienia w różnych instytucjach i wykonywania różnorodnych zadań, wymaga realizacji wielu funkcji, wśród których wyróżnia się:

-    diagnostyczną (rozpoznawanie potrzeb),

-    planistyczną (układanie planów pomocy),

-    terapeutyczną (prowadzenie poszczególnych przypadków i grup),

-    edukacyjną (szkolenie współpracowników i samokształcenie),

-    administracyjną,

-    organizacyjną,

-    koordynatorską (wobec różnych podmiotów pracy socjalnej),

-    usługowo-opiekuńczą,

-    decyzyjną,

-    kontrolną,

-    doradczo-informacyjną.

Konkretne osoby nie są oczywiście obarczone wszystkimi wymienionymi funkcjami. Są one zróżnicowane w zależności od środowiska, w którym działa pracownik socjalny, zajmowanego przezeń stanowiska służbowego oraz metod, jakimi się posługuje.

Zawód pracownika socjalnego zazwyczaj nie cieszy się wysokim prestiżem wśród mieszkańców poszczególnych krajów. Nie należy do najlepiej opłacanych - choć poziom życia tej grupy zawodowej w różnych krajach jest nieporównywalny. Jest w znacznym stopniu sfeminizowany. Równocześnie oczekiwania wobec przedstawicieli tej grupy zawodowej są bardzo wysokie. Uważa się bowiem, że pracownik socjalny powinien dysponować rozległą wiedzą społeczną i umiejętnością posługiwania się metodami pracy socjalnej. Musi być komunikatywny - łatwo nawiązywać kontakt z ludźmi, umieć mówić i słuchać. Powinien być dobrym organizatorem, by koordynować pracę innych i samodzielnie organizować pracę własną. Ponadto oczekuje się, że będzie odznaczał się spostrzegawczością, cierpliwością i konsekwencją w działaniu oraz wewnętrzną równowagą i życiowym optymizmem. Jak trudno sprostać tym wymaganiom, dowodzi znaczna rotacja w tym zawodzie.

.14

A. Th<5vcncl, op. cii., ss. 25-59.