302 3

zatrzymanie w górnej części zbocza dzięki założeniu leśnych pasów ochronnych, osłaniających znajdujące się u podnóża uprawy sadownicze i warzywnicze.

Zastosowane z odpowiednim wyprzedzeniem deszczowanie roślin (głównie drzew owocowych) powoduje powstanie na ich powierzchni ochronnej warstwy lodu. Istotą tego zabiegu jest dostarczenie dodatkowej ilości ciepła podczas zamiany w lód użytej do deszczowania wody, a nie, jak dłuższy czas sądzono, działania powłoki lodowej jako izolatora cieplnego. Następstwem deszczowania jest również wzrost wilgotności powietrza wewnątrz sadu, który wpływa na zahamowanie spadku temperatury i stanowi czynnik łagodzący przymrozek.

Jednym ze skuteczniejszych sposobów poprawy warunków mikrokli-matycznych jest stosowanie ochronnych pasów leśnych, które w sposób wieloraki i kompleksowy korzystnie oddziałują na czynniki meteorologiczne. Jednym z głównych efektów jest znaczne osłabienie (60-70%) prędkości wiatru. Przy zwartych pasach leśnych powietrze opływa je górą i prędkość wiatru za pasem gwałtownie spada, aby w pewnej odległości za nim znów przybrać na sile. Przy stosowaniu pasów ażurowych (przewiewnych) powietrze przepływa również między pniami i wtedy obszar położony po zawietrznej stronie pasa charakteryzuje się dłuższą strefą zmniejszonej prędkości wiatru. Stosowanie pasów leśnych zwiększa wilgotność gleby, zmniejsza prędkość wiatru oraz powoduje zmniejszenie parowania terenowego. Ponadto w obrębie pasów leśnych na obszarach położonych pomiędzy nimi - szata śnieżna jest bardziej wyrównana i utrzymuje się dłużej, zwiększając przez to retencję wody w glebie.

Poglądowy schemat kompleksowego oddziaływania zadrzewień śródpolnych na topo- i mikroklimat najbliższego otoczenia przedstawiono na rysunku 10.17. Jak wynika z rysunku, zasięg oddziaływania zadrzewień zależy głównie od wysokości drzew i jest jej wielokrotnością. Zauważalne zmiany zachodzą, w zasadzie, od odległości ośmiokrotnej wysokości pasa drzew i zupełnie zanikają w odległości powyżej 16 h (gdzie h jest wysokością przeszkody). W strefie oddziaływania zadrzewień śródpolnych największe różnice stwierdzono w wielkościach prędkości wiatru i parowania, a następnie opadów w postaci deszczu i grubości pokrywy śnieżnej - ale wyłącznie do odległości równej wysokości pasa zadrzewień. Efektem tego oddziaływania jest zwiększenie wysokości plonów o 5%.

Polska jest krajem pionierskim w zakresie planowego zakładania zadrzewień śródpolnych, czego dowodem są stosowane już w ubiegłym stuleciu przez D. Chłapowskiego śródpolne zadrzewienia pasowe w Turwi (woj. poznańskie). Przeprowadzone w tamtym terenie przez A. Kamińskiego (1967) badania na polach przyległych do pojedynczego pasa zadrzewień ażurowych wykazały, że w latach przeciętnych plony ziemniaków i jęczmienia z pól w pobliżu pasa zadrzewień były wyższe o kilka procent od plonów z pól nie osłoniętych; niższe były natomiast plony żyta. W latach suchych plony wszystkich roślin w pobliżu zadrzewień przewyższały plony z pól na terenie otwartym. Zakładanie pasów zadrzewień śródpolnych zostało w ostatnich latach wznowione na terenie Wielkopolski, w jej nizinnych i suchych częściach. Osiągnięte rezultaty są bardzo zachęcające.

Rys. 10.17. Wpływ zadrzewień śródpolnych na zmiany mikroklimatu (wg Informatora..., 1991)

— 303 —