30

AT III (antytrombiny iii). Forma powolna, nic zawierająca jonów sodowych w cząsteczce, wykazuje powinowactwo do białka C. Przeważający kierunek wydarzeń w danych warunkach (pro- czy antykoagulacyjny i fibrynolityczny) zależy od równowagi między trombiną szybką i powolną, czyli od stanu konformaeyjnego cząsteczek protrombiny. Okazuje się, żc ten wpływ jonów sodowych na właściwości enzymatyczne nie ogranicza się wyłącznie do trombiny, ale przejawia się też w przypadku pozostałych wysokouorganizowanych proteaz sery nowych układu krzepnięcia krwi, tj. czynników zależnych od witaminy K. Wszystkie one, podobnie jak trombiną, zawierają regulacyjne miejsca wiążące Na⁴', w przeciwieństwie do niżej uorganizowanych enzymów typu: trypsyna, chymotrypsyna, plazmina, w których brak takich miejsc.

Ostatnio wykazano też, że odległe od centrum aktywnego, dodatnio naładowane regiony zawierające istotne dla katalizy miejsca wiążące aniony (Ca^{2 +} , Mg^{2 4}) (anion-binding exosite), biorą również udział w rozpoznawaniu odpowiednich substratów przez trombinę. Tandemowo ułożone, a niekiedy nawet zachodzące na siebie regiony w cząsteczce trombiny wiążące np. fibrynogen, określane jako FRS (fibrinogen recognition sites), (rombornodulinę (ThRS • tlirombomoduline recognition sites), oraz inne, leżące obok i wiążące fibrynę, glikoproleinowy receptor płytkowy (GPlb), heparynę, a nawet hirudynę, są wyraźnie oddzielone od miejsc wiążących białko C.

Poza wieloma wymienionymi już funkcjami trombma wiąże się z receptorami komórek śródbłonka stymulując je do wytwarzania: tlenku azotu (NO‘), prostacyk-liny (PGI₂), tkankowego aktywatora plazminogcnu (t-PA). Pobudza leż. mitozę fibroblastów, chcmotaksję inonocytów, a co ciekawe wywołuje także rclrakcję (skurcz) neurytów w neuronach, przejawiając swój wpływ na funkcjonowanie mózgu. Bardziej zdegradowane formy trombiny, jak /Mrombina czy y-trombina nie mają I właściwości prokoagulacyjnych, gdyż pozbawione są FRS bogatych w argiilinę i lizynę. Podobnie jak inne enzymy, także trombiną podlega działaniu określonych i regulatorów o charakterze naturalnych inhibitorów, które głównie poprzez ten enzym wpływają na układ krzepnięcia, a pośrednio i na fibrynolizę (lab. 12.3),    !

Inhibitory procesu krzepnięcia. Główne, choć nie jedyne to: antytrombina III (antith-rombin faclor III — A l i III) i kofaktor II heparyny (heparin cofaclor II — HC II).

AT III tworzy z serynowyin centrum aktywnym trombiny kompleks stechiometryczny (AT HI:T). Heparyna wzmaga właściwości anlykoagulacyjne kompleksu łącząc się z AT III. Pewną rolę w zakresie hamowania krzepnięcia przypisuje się również a₂-makroglobulinie. Potencjalnym inhibitorem trombiny pochodzenia zewnętrznego jest hirudyna. Należy tu wspomnieć o dodatkowym inhibitorze pochodzącym z fibroblastów — tromboneksynie.

Wszystkie wymienione tu białkowe antykoagulanty należą do inhibitorów proteaz serytiowych (serinc prolease inhibitors), tzw. serpin, blokujących katalityczne triady. W przypadku trombiny, jak już wspomniano, jest to Ser 195, Asp 102 i His 57, a niekiedy i Glu 192. Niezależnie od tego mechanizmu blokują one również miejsca odległe od centrum katalitycznego, położone na powierzchni cząsteczki enzymu (exosites), wiążące różne aniony.

Inhibitor	Rola w krzepnięciu, budowa, właściwości	M.cz.	Stęż.cnic w	osoczu
	[miejsce syntezy]	(kDa)	Hg/ml	gM
Antytrombina III (AT Ul)	inhibitor należący do rodziny serpin*, in-aktywujc głównie trombinę i cz. Xa, a w mniejszym stopniu także c/.. Xla i IXa, tworząc 7 nimi nieczynne kompleksy, reakcja ta jest znacznie przyspieszana prz.cz heparynę i inne glikozaminoglikany, 1-łańcuchowa GP**, [wątroba, komórki śródbłonka, megukariocyty]	58	150	2,58
Kofaktor 11 heparyny (HC I)	inhibitor należący do rodziny serpin, in-aktywujc głównie trombinę, reakcja la jest znacznie przyspieszana przez heparynę, 1-łańcuchowa GP*, [wątroba]	65	60	0,92
Białko (^1	proonzyni aktywnego białka C (aktywacja przez trombinę), 2-lańeuchowa GP zależna od witaminy K, Ibrma aktywna działa antykoagulacyjnie inaktywując cz. Va i VIlla, [wątroba]	62	5	0,08
Białko S	kofaktor proteolitycznego rozkładu cz. Va i V11lu przez aktywne białko C, inhibitor aktywacji cz. X (wiąże się z oz. VI) 1)	70	25	0,351
Inhibitor białkowy (TI IM)	białko występuje w 2 formach, które łączą się z. lipoproteinami LDL i MDL oraz. hamują wykrzepianie z udziałem ez. T!\ [ wątroba, śródbłonek naczyniowyj	34/41	1 15	3.48
Inhibitor Cl esterazy (0-1 inli.)	białko osoczowe, hamuje aktywność cz. XI i XI la, plazminy i kulik t einy	96/105	0.5	0,01

* Scipiny (senne prolease inhihuors) inhibitory prolcaz serynowych. *' CW* elikoprotcina.

(iodnyin uwagi inhibitorem układu krzepnięcia jest t/.w. białko C, glikoproteina zależna od witaminy K, o m.cz. 62 kDa (stężenie w osoczu 4 jig/ml). Syntetyzowane w wątrobie w formie pojedynczego łańcucha, ulega następnie procesowi ograniczonej proleolizy. do sprawia, że białko C izolowane z osocza ma zawsze formę dwułańcuchową. Mniejszy fragment peptydowy o m.cz. 22 k Da połączony jest z większym (40 kDa) za pomocą mostka S—S. W lżejszym łańcuchu (część N--końcowa) znajduje się 11 reszt Gła. W cięższym ulokowane jest centrum aktywne. Pod wpływem trombiny i jonów wapnia, a szczególnie w obecności białka cndotelialncgo..... trombomoduliny (kofaktor), ta postać białka C ulega przekształ

ceniu w formę czynną (aPC — activated protein C), w wyniku hydrolizy wiązania peptydowego w N-końcowej części łańcucha ciężkiego. Aktywne białko C z jednej strony hamuje działanie czynników Va i Vllla, a z drugiej - osłania układ fibrynolityczny poprzez blokowanie inhibitora aktywatorów plazminogenu. Kofak-torem a PC jest inne zależne od witaminy k białko S o m.cz. 69 kDa (stężenie

635