31 (615)

rzuca uczniom zadania do wykonania, stara się kształtować u nich określone postawy, opinie i przekonania, nie tolerując jakiegokolwiek sprzeciwu lub wyrażania własnych, samodzielnych sądów.

Autokratyczny stjd kierowania oddziałuje hamująco na aktywność i inicjatywę uczniów, przyczynia się do wytworzenia u nich nieżyczliwej postawy wobec nauczyciela, do niechętnego wykonywania zlecanych zadań. Sprzyja wytwarzaniu się wzajemnej podejrzliwości, niechęci i wrogości; Postawy takie występują nie tylko w stosunkach ukształtowanych między nauczycielem i uczniami, lecz wpływają również niekorzystnie na atmosferę współżycia w grupach rówieśniczych.

Jak wskazują wyniki badań A. Janowskiego¹, w klasach szkolnych kierowanych demokratycznie uczniowie wykazują większą aktywność oraz mniej konformistyczne postawy niż uczniowie kierowani autokratycznie; kształtują się tam prawidłowe stosunki społeczne między uczniami, manifestujące się we wzajemnej życzliwości, w' gotowości udzielania pomocy, w^r zdolności współdziałania i współpracy. Zdaniem A. Janowskiego demokratyczny styl kierowania może stanowić podstawy kierowania zespołem uczniowskim począwszy od klasy VII, pow'inien być jednak stopniowa wprowadzany w niższych klasach szkoły podstaw^rowej.

R. Lippitt² badał wpływ sposobu kierowania grupą na zachowanie się jej członków. Przedmiotem badań byli chłopcy w wieku szkolnym należący do klubu, który organizował zajęcia pozalekcyjne polegające na wykonywaniu różnych modeli, rysunków', rzeźb. Członków klubu podzielono na trzy grupy kierowane przez instruktorów'. W jednej grupie przyjęto demokratyczny, w drugiej — autokratyczny, w trzeciej — nieingerujący styl kierowania, o czym badani chłopcy nie byli poinformowani. W poszczególnych grupach zmieniano kolejno instruktorów, dzięki czemu można było stwierdzić, jak sposób kierowania wpływa na zachowanie się członków grup}^-.

Przy kierownictwie demokratycznym rozwijano aktywność i samodzielność; instruktor informował o zadaniach grupy, która uczestniczyła przy ustalaniu celów działania oraz sposobów ich wykonania. W grupie kierowanej autokratycznie instruktor, nie porozumiewając się z jej członkami, narzucał zarówno cele działania, jak i sposoby ich realizacji. Przy kierownictwie nieingerującym instruktor nie wpływał na rodzaj i przebieg wykonywanych prac, nie oceniał ich i nie wyrażał swej opinii na temat uzyskanych wyników.

W grupach kierowanych demokratycznie najlepsze były efekty w zakresie współdziałania społecznego. Członkowie tych grup przejawiali prawidłowy stosunek do wykonywanych obowiązków niezależnie od tego, czy byli kontrolowani przez instruktora. Wzajemne stosunki społeczne ukształtowane między członkami grupy były życzliwe i przyjazne, rzadko występowały zachowania agresywne.

W grupach kierowanych autokratycznie aktywność jednostek ulegała znacznemu osłabieniu, gdy przestawała być kontrolowana przez kierownika grupy. Wystąpiły dwie formy zachowania się: w jednej grupie stwierdzono wzrost agresywności, w drugiej dominowała apatia. Zachowania agresywne były skierowane przeciw instruktorowi, innym członkom grupy oraz przedmiotom martwym. Badani chłopcy okazywali swą niechęć kierowmikowi, niszczyli używane materiały i wykonywane przedmioty, kłócili się, przejawiali wrogość i napastliwość wobec słabszych kolegów. Grupa apatyczna była bierna, nie interesowała się wykonywanymi czynnościami, a w czasie nieobecności instruktora występowały w niej chaos i rozprzężenie.

Kontakty społeczne nauczyciela z uczniami są z jednej strony uzależnione od jego stylu kierowania grupą, z drugiej zaś od niektórych właściwości uczniów związanych z ich osiągnięciami szkolnymi. M. Tyszkowa^{3 4} zbadała 100 uczniów szkół podstawowych osiągających dobre wyniki w nauce oraz 100 uczniów doznających niepowodzeń i powtarzających klasę. W pierwszej grupie stosunki społeczne z nauczycielem kształtowały się korzystnie u 92 uczniów⁷, niekorzystnie — u 8 uczniów', w drugiej — korzystne stosunki z nauczycielem miało 32 uczniów, niekorzystne — 68. Zdaniem M. Tyszkowej niekorzystne stosunki nauczyciela z uczniami napotykającymi trudności w nauce są następstwem zbyt częstego stosowania w^robec nich kar oraz stałego stawiania im za wzór uczniów osiągających dobre postępy. Powoduje to wytworzenie się niskiej samooceny, wpływającej ujemnie na aktyw-

36

1

A. Janowski Kierowanie wychowawcze w toku lekcji. Warszawa PWN 1971.

2

^s R. Lippitt An experimental stuiy of the effect of democratic and authoritarian group atmospheres. ,,University Yova Study, Child Welfare” 1940, 16.

3

M. Tyszkowa Czynniki determinujące prace szkolną dziecka. Warszawa PWN

4

1967.