32 (51)

Imauyerafga. Natomiast c/lowick mnyattly, cdowłek w ohUczu byiu McładikitfO, »xkąi pr/ficń jako pon nieludzki los pokonywany. który mimo to wały «ę poznać ten byt i len lew. nie jett nicprobłcmatyc/ny. jot raczej początkiem wszelkiej problemaiytzno-ści Antropologia filozoficzna nie jest możliwa, jeśli nic wychodzi od antropologicznego pytania. Można do niej dojść tylko wtedy, gdy jeucze głębiej, jeszcze ostrzej, jeszcze ściślej, jeszcze straszniej niż do¹ ląd ujmie są i sformułuje to pytanie. I na takim pogłębieniu i wyostrzeniu pytania polega, jak to zaraz zobaczymy, właściwe znaczenie Nietzschego.

Ale na razie musimy pozostać jeszcze przez chwilę przy Feuerbachu ze względu na pewną rzecz, która ma niezwykle ważne znaczenie dla myślenia o człowieku w naszej godzinie il/iejów.(dtóż dla Feuerbacha człowiek, którego uważa za najwyższy przedmiot filozofii, jest człowiekiem nic jako jednostka; Feuerbach ma bontem na uwadze człowieka z człowiekiem, połączenie Ja i Ty. ..Pojedynczy człowiek sam w sobie — pisał w swojej programowej pracy — nie posiada w sobie istoty człowieka ani jako istoty moralnej, ani jako myślącej. Istota człowieka zwana jest tylko we wspólnocie, w jedności człowieka z człowiekiem — jedności, która jednak opiera się tylko nu rzeczywistości różnicy między Ja i Ty”. Twierdzeniu lego nie rozwinął Feuerbach w żadnym ze swych późniejszych pism. Również Marks nie włączył do swego pojęcia społeczeństwa elementu rzeczywistej relacji między realnie różnymi Ja i Ty. i dlatego właśnie obcemu rzeczywistości indywidualizmowi przeciwstawił równie obcy rzeczywistości kołek-iywi/m. Niemniej /daniem tym zainaugurował Feuerbach owo odkrycie Ty. które nazwane zostało później ..przewrotem kopernikańskim” w nowoczesnym myśleniu i „fundamentalnym wydarzeniem", „równic brzemiennym w następstwu jak odkrycie Ja prze/ idealizm”, które „po ru/ drugi musi duć nowy początek europejskiemu myśleniu, wyprowadzając nas poza kartezjański początek filozofii nowożytnej”¹ Mnie samemu dostarczył on w młodości decydującej inspiracji.

1

Karl Heim. Uniolofir TTtn^hfie ../audnlt liii HMołogie unit Kuch¹ New l 19.10.1 XI.» IM; ictkh.Glauła umt tkaken. 19)1. s. 403 Iw nowej ¹cn|ir t9.Vt ■ Uąpi if¹'» śfakj Podobnie imctd/W niiuiM Emil Brunei.