334 (23)

V Kultura Języka

o których mowa, są szczególnie ważne dla kultury języka. Dotyczą jej (kultury języka) centralnej problematyki. W znacznej części mają one charakter interdyscyplinarny.

Żywo obecnie jest dyskutowana sprawa liczby, rodzajów i w związku z tym stosowalności norm językowych -, a także kwestia ich sztywności lub luźności. Przyjmuje się na ogół, że inne wymagania normatywne stawiamy odmianie pisanej (wymagania rygorystyczne), a inne (łagodniejsze) odmianie mówionej języka ogólnopolskiego. Zróżnicowane jest to również w innej relacji: pojęcie normy w odniesieniu do odmiany wyspecjalizowanej (norma sztywniejsza) i niewyspecjalizowanej (potocznej; norma luźniejsza, większa tolerancja)⁴. Zróżnicowane jest, oczywiście, nasze stanowisko normatywne również w stosunku do tekstów artystycznych i nieartystycznych. Bierze się też pod uwagę np. różnice wiekowe (pokoleniowe). Ostrzejsze wymagania natury poprawnościowej stawiamy ludziom dorosłym, łagodniejsze dzieciom i młodzieży.

Zaznaczam, że podaję to wszystko w pewnym koniecznym tu uproszczeniu. Chodzi bowiem tylko o przypomnienie problemu, który jest skomplikowany. Zainteresowanie nim jest znaczne.

3. W związku z naturalnym rozwojem języka norma musi ulegać zmianie. Zmienia się uzus, za nim szybciej lub wolniej podąża norma. W tym kontekście warto dla przykładu przypomnieć propozycję Buttler i Satkiewicz dotyczącą podziału normy na trzy sfery: centrum i dwie sfery peryferyjne: regresywną i innowacyjną⁵.

Istotne jest stałe eliminowanie normy nierealnej.

W wartościowaniu zjawisk językowych sporo jest, zrozumiałej zresztą, subiektywności⁶. Znana jest zaznaczająca się dość często niezgodność ocen językoznawczych. Osłabia to siłę oddziaływania społecznego, zachodzi więc pilna potrzeba wypracowania względnej przynajmniej obiektywności w ocenianiu zjawisk językowych. Nowszych ustaleń wymagąjąkryteria poprawności językowej, panuje bowiem pewne zamieszanie co do ich liczby, ważności i stosowalności⁷. Chodzi tu o opracowanie możliwej do

' Ze starszych publikacji por. np. H. K u r k o w s k a, Polityka językowa a zróżnicowanie społeczne współczesnej polszczyzny. W: Socjolingwistyka I. Polityka językowa. Pod red. W. Lubasia. Katowice 1977, s. 24-25; z nowszych por. np. H. S a t k i e w i c z, O zasadach aktualnej polityki językowej. .Poradnik Językowy” 1990, z. 3, s. 165; D. Bartol-Jarosińska, Zróżnicowanie społeczeństwa a norma językowa. „Poradnik Językowy” 1990, z. 4, s. 254-257; D. Buttler, H. Satkiewicz, Dynamizm zmienności współczesnej polszczyzny a polityka kodyfikacyjna. „Poradnik Językowy” 1990, z. 9-10, s. 678.

⁴    Por. m.in. G. Dąbkowski, O normie potocznej. „Poradnik Językowy” 1989, z. 5, s. 315-316.

⁵    Zob. D. Buttler, H. Satkiewicz, op.cit., s. 672.

⁶    Por. m.in. M. K u c a ł a, O obiektywności i subiektywności w poradnictwie językowym, o swobodzie ortograficznej i imporcie językowych osobliwości. „Język Polski” LXXI1, 1992, s. 219-221; por. też np. Z. Zagórski, Z problematyki kultury języka i poprawności językowej. „Studia Polonistyczne” XX, 1994, s. 189-197.

¹ Zwraca na to uwagę m.in. M. B u g a j s k i: „Wobec tego istnieje pilna potrzeba uporządkowania kryteriów poprawności językowej, ustalenia ich hierarchii i ścisłego wyznaczenia zakresu ich stosowania" (O społecznych zadaniach językoznawstwa normatywnego. W: Aktualne problemy kultury języka. Pod red. A. Furdala. Zielona Góra 1991, s. 18); por. też np. S. Bąba, B. Walczak. Na końcu języka. Poradnik leksykalno-gramatyczny. Warszawa-Poznań 1992, s. 53; Z. Z a g ó r s k i, Z problematyki kultury języka..., op.cit.