34 (149)

tyczny cjkrnicki prat? człowieka i wprowadzić nową sprawiedliwość spnWgna dh ludzi pracy. W tym celu rozwijano oświatę i wychowanie mas robotniczych w duchu świadomości klasowej, nienawiści i zemsty za krzywdy oraz w duchu bojowośd rewolucyjnej.

c) Natomiast ruch refonnistyczny ukształtow ał się wśród katolików. W tym samym roku Wiosny Ludów- 1848 w Kolonii został zwołany przez późniejszego biskupa Moguncji. Emanuela Kettelera. po raz pierwszy poza morami kościoła wiec robotników chrześcijańskich dla zorganizowania środków poprawy sytuacji gospodarczej w duchu miłości i sprawiedliwości ewangelicznej. Był to początek czwartego w XIX w. ruchu społecznego - katolickiego, który rozwinął chrześcijańskie związki zawodowe, kasy zapomogowe i pożyczkowe, zainicjował ubezpieczenia społeczne i prawodawstwo pracy, wprowadził udział robotników w zyskach przedsiębiorstwa, czyli tzw akcjonariat pracy. Początkowy paternalizm, tj. opieka nad robotnikami przekształca się w program korporacjonizmu. polegający na łączeniu się w korporacjach zawodowych wszystkich pracujących w danym zawodzie tak robot* luków, jak inżynierów i kierowników oraz w łasa ad s przedsiębiorstw, Praktyczne zdobycze ruchu społeczno liiułu Im znalazły potwierdzenie w dokumentach Kościoła, który w pierwszej encyklice społecznej Leona XIII Rerum novarum (IS9I) zalecał rozszerzenie własności prywatnej na możliwie największą ilość ludzi, domagał się płacy sprawiedliwej, tj. wystarczającej na utrzymanie całe} rodziny robotnika i robienie oszczędności, przyznawał robotnikom prawo do zrzeszania mc j i głosił zasadę ograniczonej interwencji państwa w sprawy społeczne,, Dalszy rozwój ruchu przyniósł drugą encyklikę społeczną Piusa XI Quadragesimo armo (1931), która odnowę ustroju społecznego opierała na prawie miłości i sprawiedliwości społecznej. Ruch społeczno-katoli-; dci miał charakter refonnistyczny i przeciwstawia I się tak kapitalistycznemu liberalizmowi, jak i socjalistycznej rewolucji, wychowując masy spofo nu w duchu moralności chrześcijańskiej miłości Boga i bliźniego. Dalsze pogłębianie ruchu nastąpiło po drugiej wojnie .światowej.

i. Rn-jdzml tyttemtów wychowawczych

Watka o Sprawiedliwość społeczną dla klas uciskanych (robotników ichłopów) pomiędzy czterema ruchami społeczno-politycznymi począt-

kowo rozgrywała się na płaszczyźnie ustawodawczej. Na drodze upowszechniania się prawa wyborczego posłów w parlamentach powstawały coraz liczniejsze partie polityczne, które zależnie od programu podzieliły się na prawicowe (nacjonalistyczne i demokratyczne, liberalne) i lewicowe (socjalistyczne, komunistyczne, chłopskie) oraz na centrowe (chrześcijańskie - Centrum katolickie w Niemczech od 1870 r.). Rozproszkowanie stronnictw nie dawało żadnej partii opozycyjnej przewagi w stosunku do nacjonalizmu lub liberalizmu bur-żuazyjnego. których rywalizacja o imperium światowe Niemiec i Anglii doprowadziła do wybuchu I wojny światowej (1914-1918), zakończonej klęską cesarskich Niemiec i Austrii.

W wyniku wojny na tle wrzenia społecznego wytworzyły się partie nowego typu. Pierwszą z nich była Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (bolszewików, czyli większości), działająca od 1905 r. pod wodzą Lenina, przeprowadziła w Rosji rewolucję październikową (7 XI 1917 r. według nowego kalendarza), ustanowiła dykataturę proletariatu i utworzyła pierwsze państwo socjalistyczne.

Inne natomiast o charakterze faszystowsko-socjalistycznym dążyły do opanowania władzy na drodze zamachu w państwie, wprowadzenia swej dyktatury, rozpędzenia parlamentu i zniszczenia partii opozycyjnych, następnie starały się o wprowadzenie swej ideologii w całym kraju, który przemieniał się w państwo wychowawcze, opanowując swą doktryną cale społeczeństwo.

Na terenie Włoch od 1919 r. Mussolini stworzył partię faszystowską, która od 1922 r. wprowadziła dyktaturę wojskową. Podobnie nacjonalistyczna partia Narodowego Socjalizmu Hitlera dochodzi w Niemczech do władzy w 1932 r. po wielkim kryzysie ekonomicznym kapitalizmu (od 1929 r.), wywołującym olbrzymią klęskę bezrobocia, wprowadza autarkię (samowystarczalność) gospodarczą i przygotowuje wojnę w odwet za traktat wersalski. W odpowiedzi na hitleryzm we Francji dochodzi do stworzenia Frontu Ludowego pod wodzą Leona Bluma, prawicowego socjalisty (od 1936 r.), dzięki czemu demokraiyzm francuski dąży do stworzenia własnego państwa wychowawczego. W Polsce natomiast po odzyskaniu niepodległości i uwolnieniu się od zaborców w 1918 r. początkowy okres sejmokracji kończy się dyktaturą Józefa Piłsudskiego (od 1926-1935) i wzrostem faszyzującej polityki mocarstwowej sanacji z programem „wychowania państwowego” wszystkich obywateli razem z wieloma mniejszościami narodowościowymi.