352 353

przy użyciu mniejszych długości fali (poniżej 4 m), różnice mogą być zaznaczone. Istnieje również założenie odmienne, że im większa jest długość tali, tym efekt cieplny jest silniejszy.

Szybkość wytwarzania się ciepła w tkankach różnorodnych nie jest jednakowa i zależy od ich właściwości. Według zdolności przegrzewania się tkanek możemy je uszeregować w następującej kolejności: tkanka tłuszczowa, szpik kostny, kości, płuca, skóra, śledziona, wątroba, mózg, mięśnie. W tym szeregu najwięcej przegrzewa się tkanka tłuszczowa, najmniej mięśnie. We krwi surowica ulega mniejszemu przegrzaniu niż krwinki.

W przegrzaniu powstającym skutkiem przepływu prądu krótkofalowego nie odgrywa zasadniczej roli opór właściwy tkanek, lecz raczej ich opór pojemnościowy.

Stopień przegrzania różnych tkanek zależy również od ich pojemności cieplnej, przewodnictwa, szybkości, z jaką energia cieplna jest pochłaniana, oraz od sprawności układu krążenia krwi.

Tkanki lepiej unaczynione ulegają szybciej przegrzaniu, lecz krążąca krew przenosi ciepło do tkanek otaczających, skutkiem czego różnice przegrzania mogą być wyrównane.

W mocnym polu kondensatorowym wzrost temperatury tkanek występuje stosunkowo szybko. Właściwość tę wykazują zwłaszcza n a-rządy miąższowe. Stwierdzono podczas doświadczeń przeprowadzanych na zwierzętach, że przy użyciu mocnych dawek prądu o długości fali 12 m temperatura wątroby, nerek, płuc może podnieść się w ciągu 10 minut o 2 do 4°C i spowodować uszkodzenie cieplne elementów komórkowych narządu. Dlatego w leczeniu nerek, wątroby i płuc, jeśli wskazane są dawki silniejsze, stosujemy przerwy w okresie czasu zabiegu (frakcjonowane dawki czasu).

Niezależnie od właściwości tkanek, można uzyskać różny stopień przegrzania warstw zarówno powierzchownych, jak i głębokich danego obiektu, jeśli zastosuje się odpowiednią technikę ułożenia elektrod.

Aby zbadać wpływ fal krótkich na ustrój, przeprowadzono liczne badania doświadczalne. Miały one na celu wyjaśnienie zmian powstających w ustroju zarówno po przegrzaniu ogólnym, jak i miejscowym. Stwierdzono, że po jednorazowym ogólnym nadmiernym przegrzaniu w silnym polu kondensatorowym zwierzęta doświalczalne ginęły wśród objawów sinicy, drgawek i zapaści, a przyczyną zejścia było podniesienie ogólnej ciepłoty ich ustroju powyżej 40°C. Stopień uszkodzenia tkanek w narządach wewnętrznych zależny był raczej od zastosowanego natężenia pola kondensatorowego niż od długości fali użytej do przeprowadzenia doświadczeń.

Makroskopowo, podczas sekcji padłych zwierząt stwierdzono: stan silnego przekrwienia w tkankach i narządach, w mózgu obrzęk i wylewy krwawe; w nerkach wybroczyny i obrzęk kanalików nerkowych; w sercu i naczyniach krwionośnych skrzepy; w zwojach układu wegetacyjnego wylewy krwawe.

Ogólne przegrzewania w polu kondensatorowym o dużym natężeniu, krótkotrwałe, nie powodujące zejścia śmiertelnego zwierząt, lecz powtarzane codziennie, doprowa-dzaly do uszkodzenia narządów miąższowych. Badania sekcyjne przeprowadzone po ukończeniu doświadczeń wykazały, zwłaszcza w narządach wrażliwych, jak mózg i nerki, rozlane ogniska o charakterze zapalnym, a w gruczołach płciowych zmiany wsteczne, przeważnie nieodwracalne.

Jeżeli zastosowano przegrzewania ogólne mniejszymi dawkami, lecz cząsto powtarzającymi się, a zwłaszcza jeśli okres przeprowadzanych doświadczeń był długotrwały, a czas poszczególnych zabiegów duży, to w narządach miąższowych stwierdzano również zmiany zwyrodnieniowe, których odwracalność zależała od stopnia uszkodzenia komórek. We krwi po długotrwałym przegrzewaniu ogólnym obserwowano występowanie leukocytozy i fagocytozy, wzrost krzepliwości oraz przyśpieszenie opadania krwinek, wzrost poziomu cukru we krwi, zwłaszcza po przegrzewaniu nadbrzusza i czaszki (podwzgórze). W układzie naczyniowym występuje przemijający spadek ciśnienia krwi. Wyniki tych badań w odniesieniu do ustroju ludzkiego dostatecznie udowodniły, jak szkodliwy może być wpływ fal krótkich, jeśli dawkowanie przekroczy granice ogólnej tolerancji ustroju lub poszczególnych narządów.

Ogólne przegrzewania falami krótkimi są przeprowadzane w celu wywołania tzw. „sztucznej gorączki" (hipertermii).

W terapii falami krótkimi stosujemy przegrzewania miejscowe, a w większości zabiegów wskazane są dawki słabe lub średnie. Bezpośrednim skutkiem miejscowego działania fal krótkich jest rozszerzenie naczyń tętniczych i żyLnych zarówno włosowatych, jak i o większej średnicy. Zmiany powyższe intensywniejsze są w głębszych warstwach ciała. W skórze efekt ten zaznacza się wtedy, gdy zastosowana została technika powodująca większy stopień przegrzania powierzchownego niż głębokiego. Dawki mocne mogą spowodować zwężenie naczyń dając efekt niepożądany (niedokrwienie).

Przepływ krwi w rozszerzonych naczyniach tętniczych ulega zasadniczo przyśpieszeniu, a w naczyniach żylnych zwolnieniu. Bardzo znaczne rozszerzenie naczyń doprowadzić może do wytworzenia zastoju.

Mechanizm, dzięki któremu występuje rozszerzenie naczyń krwionośnych, nie jest dostatecznie wyjaśniony. Istnieją poglądy, że działanie pola kondensatorowego ma wywierać bezpośredni wpływ na układ wegetacyjny powodując obniżenie napięcia układu współczulnego i podniesienie napięcia układu przywspółczulnego w obrębie unerwienia naczyniowego, przy czym stopień odczynu zależy wyłącznie od stopnia przegrzania tkanek.

Utrzymuje się również założenie o możliwości istnienia odruchowej pobudliwości ośrodków naczynioruchowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Bodźcem bezpośrednim może być efekt cieplny odbierany przez receptory naczyń oraz ciepłota samej krwi.

Wpływ fal krótkich na serce zależy od zastosowanych dawek. Słabe pole kondensatorowe nie wywołuje zmian akcji serca. Dawki cieplne o średniej mocy początkowo zwalniają rytm serca (skutkiem zwiększenia napięcia układu nerwu błędnego), a jeśli przedłużony zostanie czas zabiegu, przyśpieszają jego akcję. Duże natężenie pola wywołuje bezpośrednio przyśpieszenie akcji serca, a następnie powoduje jej zwoi-

23 — Medycyna fizykalna 353