36 (414)

36

§46. Położenie podniebienia miękkiego: samogłoski nosowe ą

Oprócz języka i warg przy opisie każdej głoski otwartej należy uwzględnić i położenie trzeciego narządu ruchomego w nasadzie, podniebienia miękkiego. Przy wszystkich dotychczas omawianych samogłoskach mieliśmy oczywiście ustne położenie podniebienia miękkiego, czyli przywarcie jego do tylnej ścianki gardła. Ma to miejsce także i przy wszystkich spółgłoskach, prócz nosowych (por. §36). Teraz przechodzimy do samogłosek nosowych, przy których podniebienie miękkie zajmuje poło żenie odchylonej jak przy spółgłoskach nosowych, a prócz tego mamy przy tych głoskach otwarcie w jamie ustnej. Położenie takie podniebienia miękkiego    ustno-nosowe. Takich samogłosek nosowych,

czyli „nosówek”, mamy dwie:    " -

|I. g jak w wyrazie wąs;

12. g jak w wyrazie kęs.    '    '    ''r

Ogólnie mówiąc g jest ustną samogłoską o w połączeniu jednoczesnym z nosowością, a ę odpowiednio jest e z podobnie opuszczonym podniebieniem miękkim. Jednak dokładniej rzecz biorąc, zauważamy wyraźną różnicę w położeniu języka przy g w porównaniu z o, przy ę w porównaniu z e. Język przy nosowych samogłoskach znajduje się niżej: przy tylnej nosówce g język w tyle jamy ustnej znajduje się mniej więcej w położeniu dla a, przy przedniej nosówce ę język ma układ między e i «, znajduje się w pozycji, którą można uznać za identyczną z „położeniem obojętnym”. Zjawisko to może jest na pierwszy rzut oka zadziwiające, a jednak zupełnie zrozumiałe,' gdy się zważy, że podniebienie miękkie, opuszczając się dla wytworzenia rezonansu nosowego, zmienia kształt jamy ustnej. Tymczasem jama ustna musi możliwie zachować swój kształt dla samogłoski o lub e, w szczególności odległość języka od podniebienia, co jest możliwe tylko przez odpowiednie opuszczenie języka.

Dlatego też; samogłoską nosowa nie jest jednolita w całym swym przebiegu. Zaczyna się ona od słabszej nosowości, wtedy możemy jeszcze rozpoznać właściwą jej barw jaka odpowiada samogłosce ustnej. Przy wzrastającej nosowości jednak właściwa jej wartość tak się zaciera, że w drugiej części jej trwania, przy przedłużonym wymawianiu danej głoski, już nawet niekoniecznie rozpozna Się, do jakiej samogłoski dany rezonans właściwie należy; g i ę różnią się wtedy przeważnie położeniem warg, a nie układem języka. O właściwej barwie nosówki decyduje jej pierwszy moment, gdy nosowość jest słaba i słyszy się rezonans właściwy ust. W drugim momencie słyszy się prawie tylko rezonans nosa.