37

są nowe wartości. Trzecia Rzesza wprowadziła zupełnie nowe śwW państwowe związane z usilnym kształtowaniem odmiennych trądy** ¹ wypieraniem dotychczasowych¹¹⁷. Istotną rolę w sterowaniu p. stawami i zachowaniami odgrywają w warunkach totalitarny** metody pośredniej socjalizacji, wiążące określone wartości etycz*u i polityczne z wartościami estetycznymi. Wartości estetyczne o*j. grywają rolę legitymizującą - coś stoi wyżej, bo jest piękniejsi oto typowy schemat¹¹⁸. W III Rzeszy widowiska polityczne byk najbardziej spektakularnym dowodem siły i wielkości Niemiec W ich uczestnikach i obserwatorach wzbudzały poczucie jedności i siły. Muzyka, plastyka, teatr, radio i film podporządkowane zostały osiąganiu maksymalną; konsolidacji wokół najwyższych, nie podle, gających dyskusji wartości. Ułatwiały ich identyfikację, przynoszą*, jednocześnie osnutą wokół nich fabułę. W państwach socjalisty*^, nych defilady, pochody i festyny miały być dowodem społecznej integracji, szacunku i posłuszeństwa władzy, wobec której nie może być alternatywy. Monumentalizm architektury Speera j architektury socrealizmu były sobie także nieprzypadkowo bliskie.

Spektakl totalitarnego teatru politycznego skupia się zatem na elemencie widowiskowości, który ma stanowić antidotum na ewentualne wątpliwości co do kluczowych wartości systemu. Ważne sprawy państwa rozstrzygają się na scenie, którą przeciętny człowiek może obserwować jedynie z podziwem, jako płaszczyznę współdziałania istot lepszych, mądrzejszych, o niekwestionowanym autorytecie. Oddaniem i bezwarunkową ufnością można zasłużyć na kooptację do tego wybitnego grona. Niemiecki filozof C. Wolff pisał w 1721 roku: „Pospolity człowiek, który jedynie od zmysłów zawisł i rozumem nie może się wiele posługiwać, nie potrafi także wyobrazić sobie, czym jest majestat króla: jednak poprzez rzeczy, które w oczy wpadają i poruszają jego zmysły, otrzymuje wprawdzie niedokładne, ale jasne pojęcie o potędze i o władzy”¹¹⁹.

Szerzej: R. Grunberger, Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, Warszawa iia^Ł U7-140. ns ^P°^wicz> op. rit., «. 225.

Cyt. za: A. Mączak, Rządzący i rządzeni, Warszawa 1986, s. 256.

Nie oznacza to oczywiście, iż system demokracji skonsolidowanej i system totalitarny są do siebie w sensie wymiernych społecznych efektów podobne. Nie wartościując ich jednak, np. przez ocenę respektowania praw człowieka czy zakresu wolności, dostrzec można, moim zdaniem, ich znaczne zbliżenie na obwodzie koła, po którego wewnętrznej stronie rozmieszczone są kategorie oddające sposób prezentowania w tych systemach polityki.

Przedstawianie procesów i zachowań politycznych w terminach rywalizacji z pewnością mieści się w konfliktowej teorii społeczeństwa¹. W tym ujęciu konflikt jest immanentną cechą społecznego organizmu. Nie jest jego stanem patologicznym, ale naturalnym i wywoływanym przez naturalne czynniki, tak jak bakterie i wirusy przynoszące ludziom chorobę są niezbędnymi elementami przyrody, której człowiek także jest tylko cząstką. Konflikt również leży u źródeł polityki. Jak wskazywałem wcześniej, system polityczny powstał po to, aby rozstrzygać w sposób pokojowy o spornych roszczeniach grup społecznych. Można zatem przyjąć następujące założenia²:

Po pierwsze, w każdym społeczeństwie konflikt i zmiana są wszechobecne.

Po drugie, każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany.

Po trzecie, każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych.

W historii myśli społecznej i politycznej konfliktowe ujęda społeczeństwa były różnie konkretyzowane³.

Podejście liberalne podkreślało, że zorganizowanie się społeczeństwa było efektem samozachowawczego przeciwdziałania dalszemu utrzymywaniu się stanu walki wszystkich ze wszystkimi.

Myśl socjalistyczna podstawowym mechanizmem tkwiącym u podłoża procesów społecznych uczyniła walkę klas. Wizja konieczności wyniszczenia klasy posiadającej władzę, aby mogła przejąć

71

1

   Przyjmiyę koncepcję R. Dahrendorfa, op. cifc, s. 429-463.

2

   Szerzej: ibidem, s. 433/434.

3

¹³² Szerzej: J. Jakubowski, op. cifc., s. 177/170.