37 (341)

Derywacja stylu 37

stu (piętrowy podział na rozdziały i podrozdziały, numeracja uszeregowanych współrzędnie członów tekstu, odsyłacze do tabel i zdjęć). Cechy te służą do identyfikacji stylu tekstu jako sty- • lu naukowego. Ze względu na funkcję można je nazwać „sygnałami” stylu. Współdziałają z nimi informacje zawarte w „ramie tekstu” (rozprawa doktorska, recenzentami byli..., badania prowadzono..., nazwa wydawnictwa).

Jednakże cechy charakterystyczne stylu naukowego nie wyczerpują się na tych zewnętrznych oznakach (nawet w gruncie rzeczy nie one decydują o tym, czy tekst uznamy za naukowy czy nie). Ważna jest także specjalna organizacja semantyczna słów użytych w tekście, mianowicie precyzyjne ustalenia ich znaczeń i dalej powiązanie z sobą w system złożonych zależności, zwłaszcza zaś zależności hierarchicznych. Tak więc „praksja” to umiejętność wykonywania czynności, „czynność” to połączone z sobą akty działania, „aktami działania” są m. in. uchwycenie, nabranie, poprowadzenie do ust, wlanie. Podobnie hierarchiczne są relacje: łyżka — przybory do jedzenia — narzędzie; zupa — potrawa półpłynna — potrawa. W rezultacie termin „czynność” ma inne znaczenie niż wyraz potoczny „czynność”. W przytoczonym tekście zwraoa też uwagę większa niż w normalnym tekście potocznym szczegółowość dzielenia przedmiotów na części: łyżka składa się z uchwytu (trzonka) i „miseczki”, „łańcuch kinetyczny” charakteryzujący jedzenie łyżką zupy z talerza składa się z czterech „ogniw” itp. Wszystkie tego rodzaju zabiegi semantyczne — które A. Furdal (1973, s. 29) słusznie uznał za relewantne dla stylu naukowego — są wykładnikami pewnych wartości pożądanych w tym stylu, w omawianym przypadku ścisłości wyrazu. Ścisłość jest tu pewną zasadą, która organizuje środki wyrazu i pozostaje w zależności z systemem wartości, takich jak intencja obiektywnego przedstawienia rzeczy, racjonalność postawy poznawczej, swoista strukturalizacja elementów, eksponująca relację podporządkowania itp.

6. Tak więc wśród formalnych cech stylu (eksponentów) wyróżnimy cechy służące jego globalnej identyfikacji (sygnalne) i cechy wynikające z przyjętych zasad strukturowania języka (rzeczywistości przedstawionej), cechy służące zarazem ujawnieniu tych zasad (np. definiowanie i hierarchizowanie znaczeń pozo-