37 (480)

dalsze uczestnictwo w tych zajęciach powinno być uzależnione od uzyskiwania pozytywnych ocen szkolnych.

Uboczne zainteresowania mogą być również szkodliwe, przyjmując na przykład formę udziału w działalności grupy przestępczej, która nie tylko podejmuje czyny aspołeczne, lecz również powoduje opuszczanie lekcji oraz zaniedbywanie się w nauce. W sytuacji takiej konieczna jest ingerencja nauczycieli i rodziców prowadząca do izolacji danego ucznia od grupy przestępczej, połączona z właściwym ukierunkowaniem jego zainteresowań oraz stworzeniem mu możliwości uczestnictwa w społecznie akceptowanych formach aktywności.

Brak motywacji uczenia się może być związany z przekonaniem, że nie warto starać się o uzyskanie pozytywnych ocen szkolnych, a u-kończenie szkoły nie stwarza pomyślnych perspektyw życiowych. Wytworzeniu się takiej postawy może sprzyjać atmosfera wychowawcza ukształtowana w domu rodzinnym. Rodzice, wyrażając się w sposób lekceważący o szkole i nauczycielach oraz o wartości systematycznej nauki i uczciwej pracy, przyczyniają się do powstania u swych dzieci postawy niechęci wobec obowiązków szkolnych. Równie ujemny wpływ mogą wywierać koledzy, zachęcając do przerwania nauki i podjęcia pracy celem szybkiego usamodzielnienia się, które ma zapewnić łatwiejsze i przyjemniejsze życie niż pobyt w szkole.

Przejawiany przez ucznia niewłaściwy stosunek do nauki może być następstwem błędów wychowawczych nauczycieli: z jednej strony — nadmiernego liberalizmu, z drugiej — stawiania zbyt dużych wymagań, przekraczających możliwości ucznia wyznaczone przez jego uzdolnienia oraz sprawność umysłową.

Zbytni liberalizm nauczyciela powoduje, że uczniowie uzdolnieni otrzymują oceny bardzo dobre bez rzeczywistego wkładu pracy. Jeśli uczeń taki znajdzie się pod opieką bardziej wymagającego nauczyciela lub przejdzie do szkoły, w której wymagania są większe od dotychczasowych, wtedy brak wyrobionych nawyków pracy umysłowej może stać się powodem trudności w nauce. Dla uniknięcia takich sytuacji należy u dziecka od pierwszych dni jego pobytu w szkole kształtować przyzwyczajenie do systematycznej pracy umysłowej, dostosowanej do jego poziomu rozwoju psychicznego.

Równie niekorzystne następstwa ma stawianie uczniom zbyt dużych wymagań, przekraczających ich możliwości umysłowe. Jeśli uczeń otrzymuje zadania, których mimo najlepszych chęci nie jest w stanie wykonać, jeśli przeczytanie obowiązkowych lektur nie mieści się w budżecie jego czasu, jeśli uczy się zagadnień, których nie potrafi zrozumieć, wtedy po doznanych niepowodzeniach rezygnuje z dalszych prób. Wiedząc o tym, że zbyt trudnego materiału nie opanuje lub otrzymanego zadania nie potrafi rozwiązać, przestaje się wysilać, licząc na podpowiadanie kolegów, szczęśliwe uniknięcie odpytywania lub odpisanie zadania. W ten sposób zbyt wymagający nauczyciele zniechęcają do systematycznej pracy uczniów, którzy dotychczas wykazywali właściwy stosunek do nauki.

Funkcję stymulacyjną spełniąją w odniesieniu do procesu uczenia się oceny stawiane uczniom przez nauczyciela. Oceny obiektywne, sprawiedliwe, odzwierciedlające rzeczywiste osiągnięcia spełniają pozytywną funkcję regulacyjną, pobudzając do intensywnej pracy umysłowej. Zarówno oceny zbyt surowe, jak też nadmiernie liberalne nie oddziałują pozytywnie na stosunek do nauki. Niekorzystny wpływ wywierają również oceny niesprawiedliwe, wyróżnianie niektórych uczniów lub tolerowanie ich wykroczeń przy równoczesnym stawianiu innym uczniom ocen negatywnych za drobne błędy lub zaniedbania w wykonywaniu obowiązków szkolnych.

Motywami uczenia się są niektóre procesy emocjonalne. Pozytywną funkcję regulacyjną spełniają emocje związane z zainteresowaniem, zapałem do nauki, życzliwym nastawieniem wobec nauczyciela, chęcią wyróżnienia się w pracy szkolnej. Natomiast stymulatorem niepowodzeń szkolnych są stany zdenerwowania, przygnębienia, lęku, obawy przed niepowodzeniem. Wpływają one hamująco na sprawność umysłową, dezorganizują procesy myślenia, utrudniają skupienie uwagi, ograniczają spostrzegawczość, powodują osłabienie pamięci.

Niepowodzenia szkolne wywołane zaburzeniami emocjonalnymi są nieraz niezrozumiałe dla rodziców, którzy uważają, że ich dziecko ma wiadomości i umiejętności niezbędne dla uzyskania pozytywnych ocen szkolnych. Odpytywane przez rodziców, dziecko wykazuje należytą znajomość danego tematu, natomiast na lekcji lub w czasie egzaminu odpowiada w sposób chaotyczny, niewyczerpujący lub nie udziela żadnej odpowiedzi. Staje się to nieraz powodem nieporozumień między szkołą a rodzicami. Rodzice mają pretensje do nauczyciela, że wystawia on niesprawiedliwe oceny, gdyż sprawdzając wiadomości swego dziecka, stwierdzili, że jest ono dobrze przygotowane. Nauczyciel, uwzględniając treść odpowiedzi ucznia na lekcji, ma natomiast

139