390,391 (2)

reakcje na amputację wyróżnia się na ogół dwie fazy. Pierwsza z nich nazwana została ostrą ze względu na dramatyczny obraz psychologicznych skutków. W fazie tej dominuje rozpacz, dezorganizacja zachowania oraz zaburzenia emocjonalne prowadzące do agresji i regresji (cofnięcia się w funkcjonowaniu na niższy poziom) bądź do lękowego zahamowania aktywności i depresji.

Z. Sękowska (1982) opisuje przypadek 17-letniego chłopca, który na fakt amputacji podudzia w konsekwencji urazowego zmiażdżenia lewej nogi, zareagował płaczem połączonym z atakiem furii. Potem pojawiły się stany depresyjne, utrata poczucia bezpieczeństwa, odczuwanie zagrożenia.

Druga z faz to adaptacja przypadająca na cały okres leczenia i rehabilitacji, a charakteryzująca się uruchomieniem różnorodnych mechanizmów obronnych, mających na celu obniżenie napięcia i ułatwiających przystosowanie się do nowej sytuacji. Niezwykle pomocne w tej fazie mogą być osoby bliskie, pozwalające odczuwać dziecku miłość z ich strony mimo niekorzystnych zmian, które dokonały się w sytuacji życiowej obu stron. Staje się to tym ważniejsze wtedy, gdy niepełnosprawność powstała wskutek lekkomyślności dziecka i kiedy to do wszystkich innych boleśnie raniących przeżyć dołącza się poczucie winy wobec rodziców, którym przysporzyło się tak wiele trosk i zawiodło ich oczekiwania.

Odrębne problemy psychologiczne związane są z zaopatrzeniem ortopedycznym. Okazuje się, że najłatwiej przyzwyczajają się do protezy dzieci w wieku przedszkolnym. Potrzeba poruszania się jest w tym wieku tak silna, że dzieci te znacznie rzadziej niż dzieci starsze i dorośli przejawiają negatywne reakcje wobec protezy, nawet wtedy, gdy jej wygląd nie jest najbardziej estetyczny, co zresztą, niestety, jest często właściwością protez, zwłaszcza tymczasowych. Co więcej, dzieci w tym wieku nie przejawiają zaburzeń typowych dla dorosłych — lęku przed pozycją pionową, zakłóceń w koordynacji, nieprawidłowości w ocenie odległości.

Znacznie trudniej przyzwyczajają się do protezy i uczą się ją akceptować dzieci starsze, zwłaszcza w okresie dorastania. One też zwracają znacznie większą uwagę na wygląd protezy, nie akceptując jej czasami głównie ze względów estetycznych.

Okazuje się jednak, że te niekorzystne reakcje można zmniejszyć lub wręcz je wyeliminować. Jest to możliwe przy maksymalnym skróceniu okresu oczekiwania na protezę. Ideałem jest zaprotezowanie dziecka już na stole operacyjnym (H. Heflich-Piątkowska, J. Walicka 1975). Według

M. Weissa dziecko powinno jak najwcześniej otrzymać protezę także dlatego, aby nie dopuścić do wytworzenia nawyku posługiwania się samymi kikutami (Z. Sękowska 1982).

Ogólnie powiedzieć można, że wpływ mbytych uszkodzeń narządu ruchu na funkcjonowanie dziecka zależy od różnorodnych, wzajemnie ze sobą powiązanych czynników tkwiących w dziecku i poza nim, między innymi od momentu zadziałania urazu i możliwości (wyznaczonych fazą rozwojową) reagowania na nową sytuację zdrowotną i psychologiczną oraz od tego, w jakim stopniu niepełnosprawność dotyczy obszarów ważnych dla tego, co nazywa się poczuciem własnej wartości.

Wymienione czynniki należą do tych, które kształtują obraz własnej niepełnosprawności — ujmowanie jej przyczyn, istoty i stanu aktualnego oraz poglądy na temat leczenia, ewentualnych dalszych zmian chorobowych i skutków inwalidztwa (I. Heszen-Klemens 1970).

3.2. SYTUACJE TRUDNE W ŻYCIU DZIECKA

NIESPRAWNEGO RUCHOWO

Trudności, które pokonywać musi dziecko z naruszoną sprawnością ruchową, podzielić można z formalnego punktu widzenia na dwie grupy: jedną z nich stanowią trudności fizyczne, drugą natomiast — psychologiczne.

Trudności (przeszkody) fizyczne wynikają stąd, że świat zewnętrzny nie jest dostosowany do warunków fizycznych dziecka niesprawnego ruchowo. Innymi słowy, dziecko z obniżoną sprawnością motoryczną zmuszone jest do funkcjonowania w świecie oddziaływającym bodźcami, na które nie zawsze może ono reagować w pełni adekwatnie i sprawnie. Wykonanie czynności wymagających wykorzystania uszkodzonego narządu jest niemożliwe bez zwiększonej mobilizacji organizmu. Niejednokrotnie wysiłek fizyczny jest w takiej sytuacji tak znaczny, że poszczególne operacje, a nawet ruchy składowe wykonywane są oddzielnie, tak jakby każdy z nich stanowił odrębne zadanie (np. przy wchodzeniu po schodach: zgięcie i podniesienie nogi, postawienie jej, dostawienie drugiej nogi). Wysiłek zwiększa się w sytuacjach dla dziecka nowych.

Niewątpliwie pokonywanie tych trudności wymaga zwiększonego wysiłku fizycznego i fizjologicznej mobilizacji organizmu, a ponadto obciąża psychicznie. Obciążenie to wynika nie tylko stąd, że trudności napotykane

391