3

29

2 1. Teoria anomii

#    brak oczekiwanych nagród za zachowania zgodne z na priorytetów społecznych w zakresie norm i wartości,

• »    .    * .-w i. «

normami społecznymi (zmia-

.    .........., przepisów prawnych itp.).

Konsekwencją tego typu społecznych faktów anomijnych jest w wymiarze indywidualnym utrata w.ęz. z otoczeniem, z którym jednostka czuła się związana, zanik kontroli społecznej i rozpad społecznych skryptów (pewnych scenariuszy ludzkich zachowań). utrata nagród, jakie wiązały się z przestrzeganiem norm. Człowiek nie potrafi funkcjonować długo w stanie takiej wewnętrznej dezorientacji lub niesprecyzowanych celów. W wymiarze indywidualnym doświadczenia takie rodzą poczucie lęku, cierpienia. a ostatecznie mogą pi owadzie nawet do samobójstwa. To właśnie w studium poświęconym samobójstwu Le suicide (1930) Durkheim dopracował swoją koncepcję anomii, choć jej pierwsze tezy, jak również samo pojęcie, przedstawił pod koniec XIX w. w publikacji O podziale pracy społecznej (1899).

Choć z punktu widzenia jednostki anomia jest zjawiskiem jednoznacznie negatywnym, to jednak z punktu widzenia szeroko rozumianego społeczeństwa wcale nie musi takim być. Durkheim w późniejszej swojej pracy Zasady metody socjologicznej (1968) bardziej skoncentrował się na procesach makrospolecznych i pożytkach, jakie dla systemu normatywnego wynikają z patologii jednostkowych. Przyjął on założenie, że pewien margines zachowań patologicznych występuje w każdym społeczeństwie, nawet dobrze zorganizowanym, i patologie te stanowią dość istotą funkcję stabilizacyjno-innowacyjną w społeczeństwie. Naraził się tym zresztą na zarzut niekonsekwencji.

Najważniejsze pożytki płynące z obecności patologii w społeczeństwie są następujące:

•    stanowią one punkt odniesienia dla normy, najlepiej uświadamiają, jakie są społeczne oczekiwania wobec swoich członków,

•    konsolidują społeczeństwo wokół obrony istniejącego systemu wartości, stanowią ważny element integracyjny,

•    tworzą perspektywę rozwoju systemu normatywnego, pokazując inne możliwości zachowania (zapobiega to skostnieniu systemu i otwiera drogę do ewolucji). Najpierw bowiem pewne zachowania lub preferencje ujawniają dewianci, za co zostają przykładnie ukarani, później jednak przejmuje je coraz więcej osób, aż na końcu zostają one prawnie usankcjonowane.

Podstawowe zarzuty, jakie formułowano wobec teorii anomii w ujęciu Duikhe-ima, dotyczyły skrajnego determinizmu zachowania człowieka i dualizmu myślenia o procesach społecznych. W teorii Durkheima człowiek jest całkowicie zewnątrz-sterowny. Bez społeczeństwa jest jak dziecko we mgle, nie potrafi bez szwanku sam zaplanować, organizować, koordynować, a nawet konsumować. Z drugiej strony dewianci są swoistego rodzaju kozłami ofiarnymi stabilizującymi strukturę społeczną

(por. Siemaszko, 1993).    . , •    •    , u

< .hociaz teoria anomii należy dzisiaj do kanonu wiedzy socjologicznej o procesach

dewiacyjnych. „oc/rjlkowo nic była szczególnie uznawana. Je, popularność spowodował „my socjolog ......... Mellon (1«82). klory wykorzystał podstawowe zalozc

mc Durklicima dotycz,,cc znaczenia społeczeństwa z jego porządkiem normatywnym W kształtowaniu ludzkich dt|żcń, a lakżc Durklleimowskic pojęcie anomii.