3

Część pierwsza

wości i na jej zdolność do generowania dalszych zmian: czwarta* to'uwzględnieiile. negatywnych, niekorzystnych efektów wcześniejszych zmian społecznych na przyszły potencjał dynamiczny zbiorowości - innymi słowy^-dostrzeganie możliwości zmian niepostępowych, paraliżujących raczej niż zwiększających podmiotowość: piąta to zwrócenie uwagi na to, że wcześniejsze zmiany społeczne mają różny wpływ na poszczególne segmenty zbiorowości. czyli na to. że wyciskaia one różne piętno zależnie od usytuowania ludzi w strukturze społecznej, typu dostępnych zasobów kulturowych i podmiotowego dziedzictwa poszczególnych zbiorowości ludzkich (narodów, klas społecznych, zawodów i fachów, społeczności lokalnych, ruchów społecznych): szósta to zwrócenie uwagi na zróżnicowanie rytmu i tempa zmian społecznych oraz na to, że zdarzają się okresy przyspieszenia i radykalizacji, których wpływ na zbiorowość i jej zdolność do twórczych działań w przyszłości jest najsil-niejszy:(_siódma to świadomość, iż odm i tempo zmian społecznych są różne w różnych obszarach życia^ąpo-łecznego, przy czym największą inercją cechuje się kultura, w^r której zmiany następują najwolniej i kiedy już nastąpiły, utrzymują się najdłużej (zgodnie z ideą „opóźnienia kulturowego" Williama Ogburna (Ogburn 1964) czy hipotezą „trzech zegarów" Ralfa Dahrendorfa [Dahrendorf 1990]).

Zwróćmy uwagę, że w^r tej koncepcji pojecie kultury pojawia się w^r podwójnej roli: raz jest kontekstem zmiany (Jest to pula zasobów kulturowych wykorzystywanych przez sprawców zmiany), raz jest obiektem zmiany (wynikiem działań zbiorowego podmiotu, a zwłaszcza silnych wstrząsów społecznych). Parafrazując ideę „dwo-islości struktury" Anthony'ego Giddensa można by mówić o „dwoistości kultury", będącej zarazem środkiem zmiany i produktem tejże, tym co kształtuje i tym co jest kształtowane, tym co konstruuje i obiektem konstrukcji.

Gdyby w ten sposób spojrzeć na zmianę społeczną, najeżałoby przede wszystkim zbadać procesy, dzięki którym zbiorowość wykorzystuje efekty zmian wcześniejszych, ponieważ przede wszystkim od tych efektów i ich spożytkowania zależy gotowość podmiotu społecznego do zmiany (jego zdolność do twórczych działań praktycznych). Konkretyzując problem chodzi o to, by badać efekty gwaltowńych,. nagłych i radykalnych zmian społecznych na środowisko kulturowe sprawcy (tego, na Ile wzbogacają, ą na ile zubażają pulę zasobów kulturowych dla dalszej zmiany), gdyż takie właśnie efekty, jak można mniemać, są najdalej idące i najtrwalsze. Mówiąc-jeszcze konkretniej, należałoby skoncentrować się przede wszystkim na badaniu długotrwałych e f e k -t ó w “U"j e m n*y c h. czyli tego, w jaki sposób wcześniejsze 'gwałtowne, nagłe i radykalne zmiany społeczne niszczą tkankę kulturową, czyli to co stanowi rdzeń potencjału, sprawczego dla dalszych, twórczych działań, podkopując tym samym podmiotowość społeczeństwa.

Pojęcie traumy: poszerzenie zakresu metafory

Kiedy zaczynamy analizować tę szczególną dziedziną zjawisk, nieodparcie narzuca się metafora traumy. W języku medycznymi terminem tym określa się długotrwały, destrukcyjny wpływ nagłego zdarzenia na

19