3 (1155)

83

dniczą ich me ponad c do 99%. yką zagra-•isie odpo-ne, stano-u opieczę-sze stoso-

tawianych ń, zezwo-idania dla czą spraw fch. Licz-nicznych, żej 0,5%. ądowych. anowania i jedną ze

dzimy, że iałalności umentów ej.

zo wpisy ze doraź-ogólnych umentów sechach®. demy na istnienie równania ąć przy-nie ksiąg mówiący ygmunta : 1421 r., vsi Czir->, że do-'^u. Król

nowania mnieć¹², h skład-a współ-i dokoń-

yr

'.odiencium enter sum

Księgi polskiej kancelarii koronnej

czenia ostatniego wpisu, doklejano do niej pojedyncze kartki lub wpis przenoszono do kolejnej składki. Następnie składki łączono, razem je oprawiając. Przy oprawie powstawały omyłkowe przestawienia składek. Przy ponownym oprawianiu zniszczonych ksiąg ulegały przemieszczaniu nie tylko składki, lecz i pojedyncze karty, powodując przemieszanie chronologiczne wpisów. Zwłaszcza dwie pierwsze księgi Metryki zdają się świadczyć o tym. Przy sporządzaniu wpisu do księgi często opuszczano formułę relacyjną. Stwierdzić to możemy porównując wpis do Metryki z zachowanym dokumentem¹³. Utrudnia to ścisłe określenie księgi pod względem osoby głównego rektora.

Opis poszczególnych ksiąg Metryki XV w. znajdujemy we wstępach do wydanych przez T. Wierzbowskiego regestach tych ksiąg¹⁴, ponadto E. Nowicki we wspomnianej już pracy omówił księgi Kazimierza Jagiellończyka¹⁵. Wydaje się jednak celowe obszerne ich omówienie na tym miejscu.

Najwcześniejsza z ksiąg Metryki, nosząca kolejny numer 10^1G, w serii Libri Inscriptionum Metryki Koronnej zawiera 219 wpisów. W sposób zwarty wpisano do niej dokumenty z lat 1447—1454, trzy wpisy pochodzą z 1456 r. Wpisano też kilkanaście dokumentów wcześniejszych niż ramy chronologiczne księgi (najstarszy z nich pochodzi z 1299 r.). Zasadniczo jest to księga kanclerska Jana z Koniecpola, którego relacja jest najczęstsza, pięć wpisów nosi relację podkanclerzego Piotra ze Szczekocin, trzy (z 1456 r). podają relację Jana Gruszczyńskiego. Ponadto 29 razy w formule relacyjnej występują osoby spoza kancelarii królewskiej. Są to: królowa Zofia (5), Jan z Czyżowa, kasztelan i starosta krakowski (7), Hińcza z Rogowa, podskarbi (7), Jakub z Sienna, proboszcz krakowski (4), Beysat z Mokrska, marszałek dworu (2), Zaklika Tarło ze Szczekarzowic, miecznik królewski (1), Piotr Odrowąż ze Sprowy, wojewoda i starosta lwowski (1), Piotr z Szamotuł, kasztelan poznański (1), Florian z Paczowa, podstoli krakowski (1). Około 25% wpisów nie zawiera formuły relacyjnej. Księga jest mocno zniszczona. Składki nieregularne co do objętości, z doklejonymi kartami; mimo to nie wykazują wielkiego przemieszania chronologicznego. Cała księga była pisana na papierze opatrzonym tym samym znakiem wodnym¹⁷, ty lito dwa ostatnie arkusze (nieliczbowane) noszą odmienny znak¹⁸.

Następna z kolei księga — nr 11, składająca się z 428 wpisów, wykazuje przemieszanie chronologiczne i charakteryzuje się tym, że zawiera dużą liczbę wpisów dokumentów i listów otrzymywanych oraz kopii wcześniejszych dokumentów, zgrupowanych według pewnych zagadnień, ponadto liczne notatki kancelaryjne i skarbowe. Zasadniczy trzon tej księgi pochodzi z lat 1455—1467, są w niej też poszczególne wpisy z lat 1449—1451, 1453—1454, 1469, 1484—1486, 1491. Głównym rektorem tej księgi jest podkanclerzy Jan, syn Lutka z Brzezia, raz występuje w formule relacyjnej podkanclerzy Wojciech z Żychlina, trzy razy kanclerz Jan Gruszczyński. Ponadto w księdze znajduje się pięć wpisów z relacją pozakancela-ryjną: Andrzeja Odrowąża ze Sprowy, wojewody i starosty ruskiego (2), Jana z Czyżowa, kasztelana i starosty krakowskiego (1), Stanisława z Ostroroga, wojewody kaliskiego (1), oraz Michała Kieżgajłowicza, wojewody wileńskiego i kanclerza W. Ks. Litewskiego (1). Około połowy wpisów dokumentów' nie zawiera formuły relacyjnej. W dzisiejszym swoim układzie księga jest uformowana z 23 składek o różnej zawartości arkuszy (od 2 do 12 arkuszy w składce). Ponadto w skład księgi wchodzą liczne karty wklejone. Na .niejednolity charakter księgi wskazuje również ogromna rozmaitość znaków wodnych, którymi opatrzone są jej karty. Można wyliczyć 22 znaki wodne i to bardzo różnorodne¹⁹.

¹³ Np. MIC 12, k. 5^V - AGAD dok. perg., nr 4810; MIC 12, k. 11*- 12 - AGAD dok. perg., nr 4748; MIC 12, k. 29—29^v— Kraków, WAP, zb. Rus., nr 149. Przytoczone wyżej zestawienie dajemy jedynie przykładowo nie wyczerpując pod tym względem wszystkich zarejestrowanych rozbieżności oryginału i wpisu.

^u Matricularum Regni Poloniae Summaria (MRPS), t. I —II, Wirszawa 1905 — 1907.

¹⁶    E. Nowicki, Studia, s. 93—101.

¹⁰ Pierwsze dziewięć ksiąg tej serii to Metryka mazowiecka. Pozostał; 12 ksiąg kancelarii książąt mazowieckich jest przemieszane w kolejności z księgami koronnymi (np. księga nr 18 jest również mazowiecka). Księga nr 10 jest opublikowana w serii Monumenta Iuris II. Matricularum Regni Poloniae codices saeculo XV conscripti, t. I, Warszawa 1914.

¹⁷    C. M. Briąuet, Les filigranes, t. IV, Leipzig 1923, nr 14778.

¹⁸    Ibidem, nr 14545.

¹⁹    C. M. Briąuet, o. c., t. II nr 4017; 4353; 4646; t.III nr 11655 (zbliżony); 11761; t. IV nr 13041 (zbliżony); 13301 (zbliżony); 14364 (nieco podobny): 14793 (oraz odmianka tego znaku wykazana u Piekosińskiego, Wybór znaków wodnych z XV stulecia, Kraków 1886, nr 1018); 14822; 14852; 14855; 14862; 14871 (zbliżony); 14876 (nieco podobny); 15221 (nieco podobny); 15370 (zbliżony); 15376 (zbliżony); ponadto trzy znalu niezidentyfikowane (jeden z nich zbliżony do wzoru w wydawnictwie V. Mośin — S. Trajlić, Filigranes des XIII et XIV ss., t. I — II, Zagreb 1957, nr 7133)

____