3 (1796)

(W Polsce od 1989 roku realizowany jest także model gospodarki tynkowej). Gospodarkę liberalną określa się też mianem gospodarki rynkowej.

Gospodarka rynkowa istnieje wtedy, gdy podstawowym motywem działania przedsiębiorstwa jest nadwyżka finansowa, a sposoby kontaktów i zawierania transakcji gospodarczych określa rynek.

W większości państw świata dominuje gospodarka rynkowa, lecz jej mechanizmy są często ograniczane bądź modyfikowane przez monopole lub państwo. Państwo może w ramach prowadzonej polityki gospodarczej wykorzystywać różne instrumenty interwencyjne (fiskalne i monetarne) w celu realizacji określonych zamierzeń, np. może czynić próby przeciwdziałania bezrobociu, może określać minimalne ceny skupu płodów rolnych, itp.. Najbardziej zbliżoną gospodarką do klasycznego modelu systemu rynkowego jest gospodarka USA, w której zakres ingerencji państwa w sprawy gospodarcze jest relatywnie niewielki.

Gospodarka etatystyczna to taka, w której wybrane czynności gospodarcze zastrzeżone są dla państwa lub jego organów. Charakteryzuje się występowaniem nakazów wykonywania określonych czynności, wydawanych przez centrum decyzyjne (przedstawicieli monopolistycznej najczęściej partii politycznej, desygnującej swoich przedstawicieli do rządu, terenowych organów administracji publicznej i do przedsiębiorstw). Dominującą formą własności w tej gospodarce jest własność państwowa lub ąuasi państwowa, określana eufemistycznie własnością społeczną. Taki model gospodarowania realizował Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich ( w latach 1917 - 1991), przenosząc go następnie do krajów przez niego „wyzwalanych”. Taką gospodarkę określa się też mianem „gospodarka centralnie planowana”, gdyż zdecydowana większość decyzji rynkowych jest podejmowana przez „centralnego planistę”.¹

W praktyce nie ma czystych modeli gospodarczych, gdyż wiele funkcji i mechanizmów rynkowych zastrzeżonych jest dla państwa, a gospodarki centralnie planowane uwzględniały w jakimś zakresie wymogi rynku.

Kształt gospodarki, jego ustrój może być też determinowany istnieniem bądź brakiem pewnych zasad demokratycznych umożliwiających wypowiedzenie się całemu narodowi, bądź jego parlamentarnym przedstawicielom przy wyborze określonego kształtu gospodarki. Demokratyczny ustrój gospodarczy występuje wtedy, gdy całe społeczeństwo wyposażone jest w mechanizmy wyborcze, za pomocą których może wpływać na charakter prawa gospodarczego. Może ono zmieniać obowiązujące nakazy i zakazy, a także rozszerzać lub ograniczać uprawnienia właścicieli. Jeśli powyższe uwarunkowania nie są spełnione, a władza realizuje tylko własne interesy, lub interesy wybranych grup społecznych, mamy do czynienia z dyktatorskim ustrojem gospodarczym ( W. Balicki - Makroekonomia).

6

1

Cechą gospodarki centralnie kierowanej była społeczna własność czynników wytwórczych (poza pracą), nadrzędna rola planów centralnych, zarządzanie państwem przez elity partyjno -administracyjne. W praktyce system ten występował w formie socjalizmu planowego i socjalizmu tynkowego. Socjalizm planowy - głównym instrumentem kierowania gospodarką był plan centralny w którym w sposób bardzo szczegółowy określano wielkość produkcji i jej asortyment, ceny i inne kategorie gospodarcze (w dalszym ciągu system ten funkcjonuje w Korei Północnej, Wietnamie i na Kubie) W systemie socjalistycznej gospodarki rynkowej próbowano obok planu wdrażać pewne mechanizmy rynkowe (aktualnie Chiny, wcześniej Jugosławia i Polska lat 80-tych). Gospodarka etatystyczna (centralnie kierowana) charakteryzuje się: dużym udziałem własności państwowej, wysokimi podatkami, chronicznie chorymi finansami publicznymi, zamknięciem na świat, monopolizacją, biurokratycznymi przepisami oraz wszechogarniającą korupcją. Etatyzm zniechęca do podejmowania inwestycji, tłumi energię społeczną, wypacza i ogranicza mechanizm rynkowy. Państwo takie nie jest w stanie wywiązać się ze swoich podstawowych obowiązków, takich jak zapewnienie bezpieczeństwa, tworzenia dobrego prawa, zapewnienie stabilizacji pieniądza. (Balcerowicz; Wprost 13,X,02)