Położenie osi celowej lunety może także się zmieniać na skutek zmiany temperatury lunety. Należy więc badać zmianę kolimacji dla różnych temperatur otoczenia. Podczas obserwacji trzeba zwracać uwagę, aby nie wykonywać pomiarów kątów przy zmieniającej się temperaturze powietrza oraz nie wystawiać lunety na bezpośrednie działanie słońca.
Teodolity przeznaczone do pomiarów kątów poziomych w triangulacji głównej i wypełniającej oraz poligonizacji precyzyjnej powinny mieć usuniętą kolimację dla celowej nastawionej na nieskończoność. Wielkość ko-limacjł po"zrektyfikowaniu nie powinna przekraczać 10c .
Usunięcie kolimacji następuje przez przesunięcie środkowej nitki pionowej do jej tzw. położenia-bezkolimacyjnego za pomocą śrub korekcyjnych siatki nitek. Czynność tę zazwyczaj dokonuje się drogą kilku przybliżeń, tj. kolejnego wyznaczania wartości kolimacji i przesuwania pionowej nici w lewo lub w prawo o coraz to mniejszy odstęp.
§ 8. Wpływ kolimacji na odczyt koła poziomego
W celu wyznaczenia wpływu kolimacji na odczyt koła poziomego posłużymy się rys. IV.87, na którym Z - oznacza zenit miejsca obserwacji,
Z’ - zenit instrumentalny obarczony kolimacją, P - cel ziemski, z - odległość zenitalną obserwowanego celu, c -kolimację. Oś celowa lunety na skutek nie-prostopadłości do osi obrotu zakreśli stożek o kącie przy wierzchołku równym 180 -
- 2c. Na powierzchni półkuli (rys. IV.8?) zakreśli ona koło małe przechodzące przez PZ’, którego płaszczyzna będzie równoległa do płaszczyzny koła wielkiego przechodzącego przez punkty H'CPZ i odległa od niej o c. Przy takim położeniu osi celowej odczyt koła poziomego H* będzie obarczony błędem AH . PrzyjmująS kierunek wzrastania opisu koli zgodny z ruchem wskazówek zegara, oznaczymy
H* + AH = H. (77)
c c
Z trójkąta sferycznego ZPP możemy napisać
-sin dHc sin z = sin c sin 90”,
skąd z wystarczającym przybliżeniem mamy
AH = - c cosec z (78)
c
Przyjmując z ar z* i wstawiając otrzymaną wartość do wzoru (77), otrzymamy ostatecznie bezkolimacyjny odczyt koła poziomego
H r H* - c cosec z’, (79)
c
przy czym
dla I położenia lunety przyjmuje się znak plus, dla II położenia lunety - znak minus.
519