3 (2794)

(Iiliowate), w naparstnicy purpurowej (trędow-nikowate).

Związki te są zlozone z wielu cukrów i związków niecukrowych. Pod względem budowy są podobne do niektórych hormonów, witamin D i kwasów żółciowych. Są one, jak i inne glikozydy, rozpuszczone w soku komórkowym w różnych organach roślin. W jednej roślinie może występować duża liczba glikozydów, z których tylko nieliczne mogą mieć działanie lecznicze. Związki te łatwo się rozpadają i przechodzą w glikozydy wtórne; ich zawartość w roślinie jest zmienna.

Wszystkie kardenolidy działają na mięsień sercowy i dlatego znalazły zastosowanie w leczeniu chorób serca. Ich działanie jest różnorodne, uzależnione od składu chemicznego glikozydów nasercowych danego surowca. Niektóre działają silnie i szybko, inne powoli. jedne nagromadzają się w organizmie i mogą wywołać zatrucie. inne szybko ulegają rozpadowi. Są takie, które wpływają pobudzająco (przyspieszają czynności serca i zwiększają siłę skurczu mięśnia serca), inne znów działają uspokajająco i są stosowane przy stanach wzmożonej pobudliwości. Powodują również zwiększenie wydalania moczu przez rozszerzanie naczyń krwionośnych nerek.

Wszystkie glikozydy na ser co we są silnymi truciznami i można je używać jedynie pod kontrolą lekarza.

GLIKOZYDY FENOLOWE. W związkach tych cukier jest połączony z pochodnymi fenolu. W różnych organach roślin znajduje się wiele związków fenolowych, ale tylko w niektórych surowcach mają one właściwości lecznicze. Najbardziej znanymi glikozydami fenolowymi są arbutyna i metyloarbutyna, występujące w roślinach z rodzin różowatych, skalnicowatych oraz wrzosowatych, np. w liściach mącznicy lekarskiej i borówki bruszaicy. Wiele glikozydów tego typu, np. salicyna i populina, znajduje się w korze, liściach oraz pączkach wierzb i topól. Niektóre proste glikozydy fenolowe, jak np. salicyna, łatwo się rozpuszczają w wodzie.

Surowce zawierające arbutynę stosuje się w chorobach nerek i pęcherza. Substancja ta rozpada się i uwalnia hydrochinon, który działa odkażająco i moczopędnie. Podobnie ulegają rozpadowi w organizmie ludzkim salicyna i populina; dają one alkohol salicylowy, który utlenia się u o kwasu salicylowego i działa napotnie.

SAPONINY. Są to glikozydy zbudowane z kilku (3- 5) cukrów prostych i części niecukro-wej (aglikonu) zwanej sapogeniną, którą tworzą trójterpeny lub steroidy. Powstają w liściach, a są odkładane jako substancje zapasowe w innych, najczęściej podziemnych częściach rośliny. Występują one dość powszechnie, choć w bardzo różnych ilościach, w wielu roślinach

zarówno w kwiatach, liściach, łodygach, jak i korzeniach.

Saponiny odznaczają się bardzo specyficznymi właściwościami; powodują hemolizę, czyli rozpuszczanie się krwinek, a ich roztwory wodne mają zdolność silnego pienienia się. Są przeważnie trujące, o nieprzyjemnym, draznią-

23