3 (670)

wyłącznie matkę (Charczew, 1964) ⁹. Brak ojca powoduje, że dzieci (szczególnie chłopcy) nie mają wzoru mężczyzny, co narusza ich prawidłowy rozwój osobowości.

Dzieci, które wychowują się bez ojca lub też wychowuje je ojciec wykazujący niezbyt dojrzałą postawę, nie osiągają nigdy takiego stopnia dojrzałości społecznej, aby odczuć konieczność zdobycia miłości ojcowskiej, a w konsekwencji mogą pozostać ludźmi niedojrzałymi społecznie. W miarę swego rozwoju dziecko nie zadowala się matczyną miłością i zaczyna poszukiwać miłości ojcowskiej. Dobry ojciec, charakteryzujący się niestrudzoną cierpliwością i trwałym zainteresowaniem sprawami dziecka, może zrobić bardzo wiele dla jego intelektualnego, emocjonalnego i społecznego rozwoju.

1. NIEKTÓRE BADANIA

POSTAW WYCHOWAWCZYCH OJCÓW

Psychologowie zajmujący się postawami dzieci wobec rodziców zauważyli duże zróżnicowanie wyników swych badań w zależności od płci i cech osobowościowych badanych oraz przedmiotu badań. Fragmenty z tych badań prezentowałem w rozdziałach poprzednich, ponieważ obejmowały one zarówno ojca, jak i matkę i trudno było je rozdzielić. Niektóre z nich dotyczyły postaw dzieci wobec wybranych cech zachowania się ojców w domu. Do bardziej interesujących badań, przeprowadzonych krótko po drugiej wojnie światowej, należą badania P. Gardnera ¹⁰. Autor interesował się tym, jakie cechy w zachowaniu się ojca podobają się (lub nie podobają) chłopcom, co w sumie ma wskazywać na ich postawę wobec ojca. Dane zbierano za pomocą 24-stwierdzeniowego kwestionariusza, który zawierał — obok pytania — wykaz cech zachowania się, wymagających ustosunkowania się ze strony badanych. Na przykład:

1. „Z opisu zachowania się wybierz te cechy, które występują u twego ojca, a które oceniasz jako negatywne” (następuje wyliczenie 30 form zachowania, m. in. „kinie, pije alkohol w nadmiarze, pali papierosy, kłóci się z matką, gdy późno wraca do domu; jest pracowity, dba o rodzinę” itp.).

• A. G. Charczew Brak i siemija w ZSRR. Opyt. Moskwa Izdat. Socyalno-Eko-nomiczeskoj Literatury 1964.

¹⁰ L. P. Gardner Art analysis of childreris attitudes toward fathers. „The Journal of Genetic Psychology” 1947 nr 1, s. 3—38.

Inne pytania były bardziej bezpośrednie. Oto dwa przykłady:

3. „Ile razy w ciągu tygodnia ojciec bawi się z tobą?”

20. „Czy chciałbyś, aby ojciec okazywał ci więcej miłości i w jaki sposób?” (tak, nie, nie wiem).

Kwestionariuszem P. Gardpera przebadano 388 dzieci z rodzin z trojgiem i więcej dzieci, w wieku od 9 do 15 lat (w tym dziewcząt 206) w szkołach Nowego Jorku^ Okazało się, że dzieci dały ojcom więcej negatywnych i krytycznych ocen niż pozytywnych. Dzieci obydwu płci wytykały ojcom szczególnie późny powrót do domu, skłonność do gniewu i częste wymierzanie kary. Na liście pozytywnych cech ojców znalazło się otrzymywanie od nich kieszonkowego, sprawianie prezentów, wspólne wycieczki itp. Wśród listy życzeń w stosunku do ojca badani wyrazili ponadto pragnienie częstych z nim rozmów, uczęszczanie na przedstawienia teatralne (cyrkowe), wspólne kupowanie zabawek itp. 15% badanych stwierdziło, że ojciec lubi ich najbardziej ze wszystkich dzieci w rodzinie (jedynaków, których było 16%, nie brano pod uwagę), 40% dzieci życzyło sobie, aby ojciec okazywał im więcej miłości, a 9 %, aby bardziej je lubił niż pozostałe osoby w domu. Ojciec był uważany za osobę „łatwiejszą we współżyciu w rodzinie” niż matka, którą preferowało tylko 13 % badanych.

Studium P. Gardnera jest bardzo cenne zarówno z punktu widzę- ■ nia metody badań, jak i wyników. Pokazuje bowiem nie tylko to, że stosunki między ojcami a dziećmi nie układają się zbyt pomyślnie w badanej grupie dzieci, ale zmusza do zastanowienia się nad rolą ojca w rodzinie.

Niektórzy psychologowie interesowali się postawami ojców wobec dzieci i ról rodzinnych w sposób niejako bardziej globalny. Badań takich jest jednak, niewiele, a w każdym razie znacznie mniej niż problem na to zasługuje. Większość z nich przeprowadzono w związku z badaniami osobowości ojców (np. zainteresowań, zdolności itp.), a dotyczyły one szczególnie koncepcji percepcji swojej „męskości”, preferencji roli płci, sposobu, w jaki ocenia pewne społeczne zachowanie, jaki typ wychowania preferuje najchętniej, jak widzi rolę małżonki w rodzinie itp.

Próbę scharakteryzowania postaw ojców (także i matek) wobec wychowania dzieci i koncepcji rodziny przeprowadzili R. Nichols ^u,

¹¹ R. C. Nichols A faclor analysis of parental attitudes of fathers. „Child Develop-ment” 1962 nr 4, s. 791—802.

223