40 (301)

powstały tu dwa nowe wydziały: prawniczy oraz me- } dyczny ze szkołą dla cyrulików. W^Euu^iWersytetlcl^l unowocześniono metody pracy i położono nacisk na ,,j przedmioty przyrodnicze, w związku z czym utworzohb liczne laboratoria i gabinety przyrodnicze, ogrody botaniczne i obserwatoria astronomiczne; zreorganizo^^M wano biblioteki, założono szpitale i kliniki dla wydzia-' łów medycznych. Wiele z tych instytucji powstało dzię- « "ki fundacji prywatnej, m.in. króla, jak ogród botanicz-ny i laboratorium anatomiczne w Wilnie; kolegium fizyczne i chemiczne oraz gabinet historii przyrody J8 w Krakowie z funduszów prezesa Komisji, Michała 3j Poniatowskiego. Dzięki tym instytucjom obie szkoły ■wyższe mogły podnieść jakość pracy dydaktycznej J -w oparciu o metodę doświadczeń i obserwacji, a nawet J stać się ogniskiem pracy naukowej w Polsce, zwłaszcza J w dziedzinie nauk matematyczno-przyrodniczych.

(Zreformowane akademie otrzymały urzędową nazwę ’ ig® Szkół Głównych: w. Krakowie „Szkoła Główna Króle-

stwa", w Wilnie „Szkoła^ Główną Wielkiego Księstwa i T .itpyskiegoy oraz pieczęcie: z Orłem i dwoma berłami, a litewska z Pogonią pod Orłem .(Bardzo istotną zmianą było wprowadzenie języka polskiego jako wykładowe* J go, co zresztą z niechęcią zostało przyjęte przez starsze S pokolenie profesorów^ zwłaszcza przez rektora Poczo- | buta w Wilnie z obawy „aby nauk nie pospolitować".^ . Gorącym rzecznikiem tej reformy w studiach akade-..| mickich był Jan Śniadecki, młody profesor matematyki, % wychowanek uczelni krakowskiej i uniwersytetu w Pa- 4 xyżu, który od chwili objęcia wykładów z zakresu ma- | tematyki w 1781 r. wprowadził na wzór zagranicy J język ojczysty. Szczególnie uroczystą była inauguracja J prac Kolegium Fizycznego, w czasie której młody uczo- g ny jako kierownik katedry astronomii wygłosił w języ- ij ku polskim „Pochwałę Mikołaja Kopernika” w obec-j|

ności młodzieży akademickiej, profesorów i gości. Ten przełom dokonany w obyczajach dawnej uczelni, za którym poszli inni profesorowie, był wyrazem zwycięstwa pierwiastków narodowych w życiu naukowym.

Dążenie do uwydatnienia kultury narodowej przejawiło się również w pierwszym projekcie Kołłątaja przedstawionym Komisji w roku 1778 oraz w dyskusji Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, zainicjowanej przez Ignacego Potockiego w r. 1785 i 1787. Poruszono w niej sprawę katedry literatury polskiej, uznanej przez Kopczyńskiego za niezbędną ze względu na palące potrzeby języka ojczystego. Niestety, nie została ona zrealizowana do końca działalności Komisji, a funkcję jej w pewnym sensie pełniła katedra retoryki i wymowy (łacińskiej), kreowana w 1778, oraz katedra literatury, która według intencji I. Potockiego miała być „szkolą dobrego gustu” w oparciu o dzieła literatury polskiej i obcej oraz miała się stać ośrodkiem kształcenia pedagogicznego, służąc głównie kandydatom na nauczycieli.

W pierwszej fazie katedrę literatury w Krakowie prowadził Józef Muszyński, od 1786 Marcin Fiałkowski, wychowanek Akademii Krakowskiej, autor rozprawy „O geniuszu, guście, wymowie i tłumaczeniu” (1790)r w Wilnie funkcję tę pełnił z wielkim uznaniem Dawid Pilchowski ! Filip Nereusz Gdański.

¹ Dzięki wysiłkom odrodzeńezym reformatorów_zatęt-ntto.nowę życie w obu Szkołach Głównych w. ostatnim, dziesięcioleciu prac Komisji. Dokonała się również zmiana w składzie osobowym profeOTrów^ y^ód^l^rych znalazło się obecnie wielu młodych, świectóch^uęzonych pochodzenia polskiego, co z dumą podkreślał Kołłątaj. Do najwybitniejszych uczonych w Krakowie należał J«n Śniadecki, profesor i sekretarz uczelnią uczony pokroju europejskiego; Feliks Radwański — matema-