416 417 (2)

Moc energii ultradźwiękowej (dawka W/cm²) włączamy przełącznikiem (3) wyskalowanym od 0,2 do 3,5 W/cm² (regulacja skokowa!).

Włącznik (4) przekazuje energię drgań do głowicy, zapala się wówczas lampka kontrolna (L). Jest on równocześnie czasomierzem zabiegu w skali od 1 do 10 minut. Przed jego włączeniem głowica powinna być ustawiona w pozycji przylegającej do miejsca zabiegu (przez kontakt pośredni olejowy lub wodny), zwłaszcza gdy moc stosowanej dawki leży powyżej 0,4 W/cm². Po upływie czasu zabiegu włącznik zegarowy wyłącza automatycznie pracę głowicy i gaśnie lampka kontrolna, a wówczas doprowadzamy pozostałe przełączniki do położenia zerowego.

DZIAŁANIE ULTRADŹWIĘKÓW NA USTRÓJ

Różnorodne efekty działania ultradźwięków na ustrój są nadal przedmiotem licznych badań naukowych.

Zabiegi stosowane na pola ograniczone, niezależnie od odczynów miejscowych mogą wywierać pośrednio odczyny ogólne.

Zasadnicze efekty działania ultradźwięków są następujące: mechaniczne, cieplne, fizykochemiczne i biologiczne.

Działanie mechaniczne UD związane jest z powstawaniem zmian ciśnienia w ośrodku, skutkiem okresowych zagęszczeń i rozrze-dzeń cząstek materialnych podczas rozchodzenia się fal utradźwięko-wych. Cząsteczki materialne zostają pobudzone do drgań. Efekt tzw. „pierwotny'’ polega na „rozciąganiu i ściskaniu" tkanek. Przemieszczenia, względnie przesunięcia komórek wewnątrz tkanek są bardzo małe (w przybliżeniu wynoszą one 0,l%o przekroju komórki). Mechaniczne działanie UD zależy od mocy (J) i częstotliwości drgań (v). Głębokość zasięgu działania UD zależy od częstotliwości drgań i absorpcji. Przy maksymalnej terapeutycznej dawce natężenia 2 W/cm² i częstotliwości 800 KHz zakres działania na głębokość wynosi około 80 mm, a średnia półwartość warstwowa 30—40 mm.

Efekt cieplny powstaje w tkankach skutkiem zamiany energii mechanicznej UD na cieplną. Ilość wytworzonej energii cieplnej zależy od współczynnika absorpcji, który jest różny dla poszczególnych tkanek. Ciepło powstaje na powierzchni granicznej tkanek o różnym oporze akustycznym i zjawisko powyższe tłumaczy się odbiciem fal ultradźwiękowych. Charakterystyczną cechą jest efekt cieplny na powierzchni warstw granicznych, zwłaszcza pomiędzy warstwą tłuszczową i mięśniową, mięśni i okostnej oraz mięśni i nerwów. Stwierdzono doświadczalnie, że przy mocy 4 W/cm² po 30 sek. zwiększenie ciepłoty tkanek w warstwnch granicznych wynosić może do 5—6°C. Wynika stąd wskazanie praktyczne, aby podczas stosowania UD ciągłych, przesuwać powierzchnię czynną głowicy na polu zabiegowym, celem uzyskania wyrównania zwiększonej ciepłoty przez krążenie krwi.

Działanie fizyczne. Działanie sił rozciągania i ściskania, jako skutek zagęszczeń i rozrzedzeń podczas rozchodzenia się fal ultradźwiękowych, może powodować powstawanie w płynach przestrzeni jamistych (kawitacji). Kawitacje zależne są od mocy (J), częstotliwości fv), lepkości cieczy i jej temperatury. Kawitacje powstają przy stosowaniu dawek o dużej mocy, zwłaszcza przy UD ciągłych i metodzie tzw. stacjonarnej (statycznej).

Działanie biochemiczne może być różnorodne. Zjawiska dopolimeryzacji zależne są od mocy UD, częstotliwości i czasu nadżwię-kawianła. Stwierdzono: zwiększenie dyfuzji i procesów utleniania (oksydacji), procesy jonizacji i zmiany pH roztworów z przesunięciem w stronę zasadową. Jeżeli stosowane są dawki duże, powyżej terapeutycznych, może wystąpić zjawisko odwrotne — przesunięcie pH w stronę kwaśną.

Wpływ UD na poszczególne tkanki, układy i narządy — może być różnorodny, zależny zarówno od działania mechanicznego, jak i cieplnego.

Wpływ na krew i układ krążenia.

Badania przeprowadzone „in vitro" stwierdzały po nadźwiękawianiu występowanie hemolizy, której przyczynę uzależniano od mocy i częstotliwości UD oraz stopnia przegrzania krwi, koncentracji ciałek czerwonych i lepkości roztworu. Przy stosowaniu dawek terapeutycznych in vitro i in vivo hemolizy nie obserwowano.

U chorych leczonych odczyn opadania krwinek czerwonych ulegał podwyższeniu z tendencją do obniżania po uzyskaniu poprawy; ilość ciałek białych ulegała zwiększeniu.

Po nadźwiękawianiu osocza krwi in vilro stwierdzano zmiany w układzie białek, zwiększenie globulin beta i gamma i zmniejszenie albumin, zależnie od dawki. Kliniczne obserw^racje nie potwierdziły wyników badań doświadczalnych dotyczących przesunięcia frakcji białkowych.

Działanie UD na naczynia krwionośne uzależnione jest od dawki mocy i układu wegetacyjnego: małe dawki powodują rozszerzenie naczyń, a duże zastoje w krążeniu.

Serce jest narządem wrażliwrym na działanie UD. Po nadźwiękawia-niu okolicy serca lub zwoju gwiaździstego na szyi obserwowano objawy stenokardii i tachykardii, a po dawkach dużych zmiany strukturalne w mięśniu sercowym. Odległe zastosowanie UD (np. na okolicę stawów kolanowych, biodrowych) może u chorych ze zmianami w naczyniach wieńcowych przyczynić się do wystąpienia zawału. U osób zdrowych po nadźwiękawianiu okolicy serca Wiedau nie obserwował zmian w EKG.

Wpływ na skórę.

Silne przegrzanie i uszkodzenie skóry może wystąpić wówczas, jeśli ultradźwięki po przejściu przez małą warstwę ciała zetkną się na po-

27 — Medycyna fizykalna 417