43 (330)

O wielkopolskim lelać, lelać się

W Poznaniu w mowie potocznej używa się często zamiast ogólnopolskiego pieścić (sic) wyrazu lelać (się) i odpowiednio na oznaczenie pieszczocha, maminsynka: lelaś, Mac:. Mach. lelaszek (a pochylone = o) itp. Wyrazów tych używa się najczęściej w stosunku do dzieci i wtedy są one zwykle zabarwione emocjonalnie. Ponieważ wyraz lelać brzmi na tle słownictwa ogólnopolskiego dość niezwykle, warto się z nim bliżej zapoznać.

Sięgnijmy naprzód do staropolszczyzny. Wyraz ten był jej znany. Staropolskie lele-jać, Iclejać się oznacza 'chwiać (się), wahać (się), kołysać (się), zataczać (się)’, lelejanie - falowanie, burzenie się’. Ps. FI. 88,10: Ty panasz moczy morza; ruszanye zaprawd, wleieiana iego ti vcyszasz (tu dominaris potcstati maris: motum autem fluctuum eius tu Pmitigas). Ps. Puł. 88,10: Ty panyasz moczi morza; ale dzwyganye leleyenya yego ty uczyszasz. Rozm. mistrza ze śmiercią w. 111-112: Wstał myszthrz, yethwo leleyancz szyta, drzsza mu nogy, przelaknal szya¹. Glosy polskie w rękopisie Marcina z Łęczycy (1466): titubat leleyeszą². Glosy polskie z roku 1472,1475 i in.: vacillabat leleyaszyą\ Glosy polskie z ok. 1500 r.: titubabat pedibus leleyalszya zataczał sya...⁴ Rozmyślanie przemyskie s. 289, w. 21-23 i s. 290, w. 1: O tern yako myły Jesus spal v lodzy na morzu A wyatr ye sylnye lelyeyallll (sic!).

Zanim przejdziemy do współczesnej polszczyzny przyjrzyjmy się dla porównania formom i znaczeniom omawianego wyrazu w innych językach słowiańskich. W języku staroczeskim występuje oboczna forma naszego wyrazu (bez sufiksu -a- w inf.) o znaczeniu podobnym do staropolskiego, a więc leleti (se) - ‘kołysać się, falować,

* Z.Zagórski, O wielkopolskim., lelać ", „ lelać się „Język Polski” XXXV, 1955, s. 184-188.

¹S. Vr t e ,1 - W i e r c z y ń s k i, ffybór tekstów staropolskich. Wyd. 2. Warszawa 1950, s. 198.

³ A. Bruckner, Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. RAU XXII 12.

³ A. Bruckner, Kazania średniowieczne. RAU XXTV 375.

‘A. Bruckner, Ober die dl teren Texte des Polnischen. Archi v fiir slavische Philologie X 381. Autor glosy pochodził z Janowca (płn.-wschodnia Wielkopolska, pogranicze Kujaw), przebywał natomiast w klasztorze w Trzemesznie (por. ibidem, s. 376-378). Osobny artykuł poświęcił temu wyrazowi J.M. Rozwadowski. Quaestionum grammaticarum aląue etymologicarum series altera. RAU XXVIII 257--258, skąd czerpię przeważną część materiału porównawczego słowiańskiego.