44

-    (red.). Rodziny polskie ii progu lot dziewięćdziesiątych, Poznań I99le.

-    Rodziny polskie w procesie przemian, w: Z. Tyszka (red.), "Stan i przeobrażenia współczesnych rodzin polskich", Poznań 199Ib.

Rodziny współczesne ir Polsce, Warszawa 1982.

-    Socjologio rodziny. Warszawa 1974. wyd. II - 1976, wyd. III - 1979.

-    (red.). Stan i przeobrażenia współczesnych rodzin polskich, Poznań 1991 d.

-    (red.). Współczesne rodziny polskie te świetle aktualnych badań, Poznań 1976.

-    7. metodologii badań socjologicznych nad rodziną. Poznań 199la M. Tyszkowa (red.), Rodzina a rozwój jednostki, Poznań 1990.

-    (red.). Rozwój dziecka te rodzinie i poza rodziną, Poznań 1985.

R.F. Winch, The Modern Family, San Francisco 1963.

13. Yoruburg. Family relationships. New York 1993.

C.C. Zimnterman, Family and Cieilization, New York 1948.

V

Rozdział IX

Środowisko lokalne - struktura, funkcje, przemiany

Tadeusz Pilch

Ustalenia pojęciowe. Zakres i właściwości. Więzi międzyludzkie. Środowisko uwikłane i zmienne. Dwie strategie społecznego istnienia: wieś i miasto.

Geneza i kłopoty pojęciowe

Środowisko lokalne należy do głównych kategorii pojęciowych pedagogiki społecznej. Wśród „składników struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne" (Wroczyński 1985), środowisko lokalne było obok rodziny najważniejszym czynnikiem socjalizacji. Jego znaczenie i siła wynika tn.in. stąd, iż jest ono nieodłącznym i nieuchronnym elementem otoczenia życia jednostki. Człowiek niekiedy pozbawiony jest rodziny, nieświadomie lub instrumentalnie może wyłączyć się z grupy rówieśniczej (towarzyskiej), nie może jednak żyć poza społecznością lokalną. Społeczność lokalna, którego to terminu, w sposób wprawdzie nieuprawniony, ale z uwagi na pojęciową bliskoznacz-ność używam zamiennie z pojęciem środowiska lokalnego — jest najbardziej uniwersalnym i trwałym elementem naszego otoczenia, od urodzin po kres życia.

KIo/uhy

pojęciiiu

Pojęcie środowiska lokalnego budzi jednak wśród pedagogów niejednoznaczne reakcje i różnorodne kontrowersje:

-    jest pojęciem wieloznacznym - możliwym do zrozumienia tylko przez enumeratywne wyliczenie jego składników, z których każdy ma swe samoistne znaczenie - jest zatem niepotrzebne;

-    jest kategorią historyczną - opisującą byt idealny, który dzisiaj w zasadzie nie ma desygnatów realnych - jest niepraktyczne;

-    jest nazwą określającą pewien typ ładu społecznego i pożądanego stanu zbiorowości ludzkiej. W takim rozumieniu służy jako wzorzec działania praktycznego i nie jest pojęciem naukowym.

W refleksji i praktyce pedagogicznej środowisko lokalne na dobre zadomowiło się w XIX wieku. Wyraźnie odwołuje się do niego Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827) włączając świadomie w proces dydaktyczny społeczne otoczenia prowadzonych przez siebie zakładów. Pojęciowo narodziny

l.ss